İhracatın teknolojik yapısı: Sürdürülebilir mi?

Bayram Ali Eşiyok
İhracatın teknolojik yapısı: Sürdürülebilir mi?

İhracatın son yıllarda temposunu kaybederek tökezlediği anlaşılıyor. 2015 yılındaki ihracat düzeyi 2014 yılının 13,727 milyon dolar, 2012 yılının ise 8,579 milyon dolar altında bulunuyor. Düşük ücret ve geniş emek rezervlerini kullanarak dünya ekonomisine eklemlenen Türkiye sanayi ihracat sınırlarına ulaşmış durumda.

Tempolu sabit yatırımlarla desteklenmeyen imalat sanayinin katma değer payı aşınırken, sanayinin ithalata bağımlı hızla artıyor. Oysa sanayi sektörü önceden hazırlanmış bir strateji çerçevesinde ve tedricen dışa açılmış olsa idi, dışa açılmanın sanayide yarattığı ve 2000’li yıllarda giderek kristalize olan maliyetleri muhtemelen daha düşük olabilecekti.

1980’lerden günümüze kadar uygulana gelen finansal birikime dayalı iktisat politikalarının sonuçlarını sanayinin düşük profilli ihracat yapısında görmek mümkün. Sanayileşme ve yapısal değişme gibi dinamik etkinliği hedeflemeyen bu politikalar sonucunda sanayide niteliksel değişme sağlanamadı, ihracatın ve üretimin kompozisyonu temel olarak düşük ve orta teknolojilere dayalı gelişti ve bu durum giderek yapısal bir nitelik kazandı.


Yüksek teknoloji ihracat

 2015 yılı bulgularına göre yüksek teknoloji içerikli sanayi ihracatının değeri sadece 4,902 milyon dolar. Düşük düşük teknoloji içerikli sanayinin ihracat değeri ise yüksek teknoloji ihracatının 9.6 katı kadar (47,086 milyon dolar düzeyinde) gerçekleşmiş. Orta-düşük teknoloji ihracatı 39,706 milyon ve orta-ileri teknoloji ihracatı ise 42,738 milyon dolar düzeyinde bir değere sahip.

Tablo: Teknoloji Yoğunluğuna Göre İmalat Sanayi İhracatı (Birim: Milyon $)

 KOD  SEKTÖR ADI 2012 2013 2014 2015
D15 GIDA ÜRÜNLERİ VE İÇECEK 9,514 10,722 11,158 10,225
D16 TÜTÜN ÜRÜNLERİ 415 465 555 533
D17 TEKSTİL ÜRÜNLERİ 13,259 14,741 15,414 13,596
D18 GİYİM EŞYASI 11,955 12,704 13,774 12,531
D19 DABAKLANMIŞ DERİ, BAVUL, EL ÇANTASI,

SARACİYE VE AYAKKABI

914 1,119 1,153 1,018
D20 AĞAÇ VE MANTAR ÜRÜN. (MOBİLYA HARİÇ);

HASIR VB.ÖRÜLEREK YAPILAN MAD.

658 724 854 696
D21 KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ 1,647 1,934 1,985 1,779
D22 BASIM VE YAYIM;PLAK,KASET VB. 158 154 168 143
D36 MOBİLYA 4,944 6,137 7,548 6,565
Düşük Teknoloji Sanayi Ara Toplamı 43,464 48,700 52,609 47,086
D23 KOK KÖMÜRÜ, RAFİNE EDİLMİŞ PETROL

ÜRÜNLERİ VE NÜKLEER YAKIT

7,180 6,300 5,729 4,177
D25 PLASTİK VE KAUÇUK ÜRÜNLERİ 6,430 7,030 7,540 6,476
D26 METALİK OLMAYAN DİĞER MİNERALLER 4,083 4,290 4,329 3,851
D27 ANA METAL SANAYİ 29,110 17,516 16,636 17,712
D28 METAL EŞYA SANAYİ (MAKİNE VE TEÇHİZAT HARİÇ) 6,589 7,068 7,430 6,493
D351 DENİZ TAŞITLARI 813 1,125 1,270 997
Orta-Düşük Sanayi Ara Toplamı 54,205 43,329 42,934 39,706
D29 BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAKİNE VE TEÇHİZAT 11,857 12,779 13,591 12,075
D31 BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ ELEKTRİKLİ MAKİNA VE TEÇHİZAT 5,859 6,460 6,364 5,434
D34 MOTORLU KARA TAŞITLARI VE RÖMORKLAR 16,244 18,246 19,218 18,535
D2411 ANA KİMYASAL MADDELER (KİMYASAL GÜBRE VE AZOTLU BİLEŞİKLER HARİÇ) 2,057 2,061 2,010 1,880
D2412 KİMYASAL GÜBRE VE AZOTLU BİLEŞİKLER 231 133 229 227
D2413 SENTETİK KAUÇUK VE PLASTİK HAMMADDELER 1,008 1,053 1,152 1,051
D2421 PESTİSİT (HAŞARAT İLACI) VE DİĞER ZİRAİ-KİMYASALLAR 76 82 94 95
D2422 BOYA, VERNİK VB.KAPLAYICI MADDELER İLE MATBAA MÜREKKEBİ VE MACUN 557 592 591 514
D2424 SABUN, DETARJAN, TEMİZ., CİLALAMA MADDELERİ; PARFÜM; KOZMETİK VE TUV. M. 1,391 1,512 1,662 1,436
D2429 BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ KİMYASAL ÜRÜNLER 600 667 686 656
D2430 SUNİ VE SENTETİK ELYAF 639 671 651 651
D352 DEMİRYOLU VE TRAMVAY LOKOMOTİFLERİ İLE VAGONLARI 119 175 143 87
D359 BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ ULAŞIM ARAÇLARI 92 108 111 96
Orta-ileri teknoloji Sanayi Toplamı 40,729 44,540 46,503 42,738
D30 BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNALARI 148 178 189 185
D32 RADYO, TELEVİZYON, HABERLEŞME TEÇHİZATI VE CİHAZLARI 2,511 2,047 2,234 1,939
D33 TIBBİ ALETLER; HASSAS OPTİK ALETLER VE SAAT 628 789 834 820
D2423 TIPTA VE ECZACILIKTA KULLANILAN KİMYASAL VE BİTKİSEL KAYNAKLI ÜRÜNLER 750 843 885 959
D353 HAVA VE UAZAY ARAÇLARI 757 932 874 999
Yüksek Teknoloji Sanayi Ara Toplamı 4,795 4,789 5,016 4,902

 

Kaynak ve Notlar: OECD, ISIC Rev.3 technology intensity definition ve TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız.

Teknoloji yoğunluğuna göre ihracat payları incelendiğinde (bkz. grafik), 2015 yılında düşük teknolojilerin ihracat payı %35 oranında gerçekleşirken, yüksek teknolojilerin payı sadece %3.6 oranında gerçekleşmiş. Orta-düşük teknolojilerin payı % 29.5, orta-yüksek teknolojilerin payı ise %31.8 oranında bulunuyor.

Grafik: Teknoloji Yoğunluğuna Göre İhracat Payları (%)Teknoloji yoğunluğuna göre ihracat payları incelendiğinde (bkz. grafik), 2015 yılında düşük teknolojilerin ihracat payı %35 oranında gerçekleşirken, yüksek teknolojilerin payı sadece %3.6 oranında gerçekleşmiş. Orta-düşük teknolojilerin payı % 29.5, orta-yüksek teknolojilerin payı ise %31.8 oranında bulunuyor.

grafik

Kaynak: Kendi hesaplamamız.

Sonuç olarak, ihracatın teknolojik yapısına ilişkin bu bulgular, uluslararası meta zincirine eklemlenme ve sipariş alma yarışının düşük ve orta teknolojilere dayalı ve ithalata bağımlı bir sanayi yapısı ile sonuçlandığını ve bu yapının giderek kalıcılaştığını ve sürdürülemeyeceğini gösteriyor.

Üretimin (dolayısı ile ihracatın) yüksek katma değer/ileri teknoloji temelinde yeniden yapılanması ise yeni bir sanayileşme stratejisine ve bunu da kapsayan (reel birikimi iktisat politikalarının merkezine koyan) yeni bir kalkınma stratejisine bağlı gözüküyor. Ufukta ise reel birikime dayalı yeni bir kalkınma stratejisinin öncülleri değil, giderek inşaatlaşan bir ekonominin yarattığı sorunlar gözüküyor.

Bayram Ali Eşiyok


Bayram Ali Eşiyok