1. Bilimin Yaratıcılık olduğunu göstermek: Türkçede kullanılan bilim kelimesi bilmek kelimesinden türediği için sanki bilimci için bilmek en önemli şeydir gibi bir anlam çıkabiliyor. Halbuki bilim insanları için önemli olan yaratmak yani daha önce düşünülmemiş fikirleri bulmaktır. Bu dizideki bilimciler hep değişik şeyler yapmaya çalışan kişiler olacak.
2. Yaratıcılığı teşvik etmek: Bu dizideki hikayelerde ayrıca benzeri türde hikaye yaratmak için metodlar da sunulacak. Mesela bu hikayenin nasıl hazırlandığını aşağıda öğrenebilirsiniz. Aynı metodu kullanarak çocuklarınızı kendi hikayelerini hazırlamaya teşvik edebilirsiniz.
3. Çok yaygın kullanılmayan kelimelerin öğrenilmesini teşvik etmek: Bilimsel faaliyetler fikirleri doğru anlatılmek için çok kelime bilmeyi ve devamlı yeni kelimeler öğrenmeyi mecbur kılar. Küçük yaşta daha çok kelime ile tanışmak ilerde bilimle uğraşacak çocuklar için faydalı olacaktır.
4. Yeni kelime türetmeyi teşvik etmek: Bilimsel faaliyetler daha önce mevcut olmayan kavramları anlatabilmek için yeni kelimeler türetmeyi de mecbur kılar. Küçük yaşta yeni kelime üretmekten korkmamak yine ilerde bilimle uğraşacak çocuklar için faydalı olacaktır.
5. Bilimsel faaliyetlerin heyecanli ve çok zevkli olduğunu göstermek: Bu dizideki bilimciler keşif yaparken maceradan maceraya koşan kişiler olacak.
6. Türkiye'den çok sayıda bilimci çıktığını ve çıkabileceğini göstermek: Hikayelerin kahramanı olan bilimciler hep Türkiye kökenli olacaklar.
7. Değişik bilim alanlarını esprili bir şekilde tanıtmak.

Hikayenin Amaçları

Kafiyeli tekerlemelerin cocukların kelime ogrenmesinde ve hatırlamasında büyük rolü oldugunu araştırmalar gösterilmiştir [1,2]. Bu kitap dizisinin amacı kelime-başı kafiyelerini kullanarak çocuklara eğlendirici bir şekilde yeni kelimeler öğretmek ve yaratıcılıklarını geliştirmektir.

Hikayelerin etkisini daha da arttırabilmek için anne, baba ve öğretmenler bu hikayelerdeki bölüm başlıklarındaki tekerlemelere benzer tekerlemeleri çocuklara hazırlatabilirler.

Bu tür tekerlemeleri üretmek için bir kelime sözlüğüne, bir tane kişi adları sözlüğüne ve bir tane de şehir ve yer adları sözlüğüne ihtiyaciniz var. Ben kelime sözlüğü olarak Türk Dil Kurumunun (TDK) Büyük Türkçe Sözlüğünü kullanıyorum. İsimlerin çoğu TDK sözlüğünde var. Fakat İnternet’te “Yeni Doğan Çocuğa İsim” gibi bir arama yaparak popular isimleri içeren pek çok isim sözlüğü bulabilirsiniz. Buna ek olarak “Şehir adları” ve “Ülke Adları” aramalarını yaparak şehir ve ülke adlarını bulabilirsiniz.

BU ile başlayan sözcüklerle cümleler yazmak için önce sözlüklerden BU ile başlayan kelimeleri seçmemiz gerekiyor. Bunlari özelliklerine göre gruplara ayırmak hem cümle kurmamıza hem de çocukların kelimelerin görevlerini anlamasına yardımcı olacaktır. Ben kabaca aşağıdaki şekilde gruplandırıyorum.

1. Yüklemler: Buruşmak, Buzlanmak, Buharlaşmak, Bulaşmak, Bulmak, Buluşturmak, Bunamak Bulundurmak, Bulup Buluşturmak, Buyurmak, Bucalamak (Cabalamak), Buclanmak (Uyusmak), Budaklanmak, Budalalaşmak, Buğlamak (Duman cikmak), Buğulamak, Bulandırmak, Bulundurmak, Buluşmak, Buruşmak,
2. Hayvanlar: Bukalemun, Buldog, Buffalo, Buzağı, Buğra (erkek deve), Bubo Bubo (Puhu Kusu), Bulbul (Bülbül),
3. Bitkiler: Bubik (Tomurcuk), Budak,
4. Cisimler: Burun, Buğday, Bulgur, Buldozer, Buzul, Buhar, Bucak (Kose), Buket, Bulamaç, Bulvar, Bumbar (Kalin Bagirsak), Buzuki
5. Kavramlar: Bunalım, Budalalık, Buhran, Buyruk, Bulgu, Bucak, Budizm, Buhran, Buba (Baba), Bunak, Buçuk (Yarım), Bucur (Bacaksiz), Budun (Kavimler), Bulanık, Bulantı, Bunaltı, Bulaşıcı, Bulaşık, Bulmaca, Burç, Burjuva, Buse,
6. Kişi adları: Burhan, Burhanettin, Burçhan, Bumin, Burçin, Burçak, Burcu, Burak, Buse, Busenur, Buğçe, Buğra, Buke, Buket, Bukle, Burçe, Burkan, Burkay
7. Yer Adları: Bursa, Burdur, Buhara, Buca, Bulgaristan, Budapeşte, Burundi

Bu kelimeleri kullanarak çocuğunuzun ya da öğrencinizin bir cümle kurmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu cümlelerin çok mantıklı olmaları gerekmiyor. Kelimeleri rastgele dahi seçebilirsiniz. Bir yer, bir özne, bir yüklem, ve de bir cisim seçerek ve isim tamlamaları yaparak mesela “Burdurlu Burhan Bulgurluk Buğdayı Buhara’da buldu.” gibisinden bir cümle kurabilirsiniz. Bu cümleleri kurduktan sonra çocuklar bu cümlelere dayalı küçük resimler çizmeye çalışırlarsa orneklerde görüldüğü gibi ilginç görüntüler üretebilirler.

Günlük Hayatta Çok Kullanılmayan Kelimeleri Kullanma ve Öğrenme

Bu yöntemin en büyük avantajı bizi çok kullanamayan kelimeleri kullanmaya zorluyor ve bunlardan daha önce yapılmamış tamlamalar bulmamızı sağlıyor.

Bu yolla çocuğunuz günlük hayatta yaygın kullanılmayan kelimelerle de tanışacaktır. Kelime haznesi yaşıtlarından çok daha fazla olacak ve fikirlerini daha çok sayıda kelime kullanarak ifade edecektir.

Kısıtlama yapmak normalde yazıda dahi kullanmayacağımız kelimeleri de kullanmamızı sağlıyor.

Yeni kelime öğrenmek ve öğretmek için çok kullanılmayan kelimeleri kullanmak gerekir. Bu kelimelerle küçük yaşlarda karşılaşan çocuklar bu kelimeleri içselleştirebilirler. Türkçenin İngilizceye göre bir avantajı da kelimeyi okuyabilmek için kelimeyi bilmek gerekmez. Bundan dolayı Türkçede okumayı öğrenen çocuklara yeni kelimeleri kolayca öğretmek mümkündür. Bunun için tek yapılması gereken kelimenin anlamını yazı içinde açıklamaktır.

Yeni Kelime Türetme

Türkçenin güçlü özelliklerinden bir tanesi herhalngi bir ismin arkasına lamak/laşmak/lanmak kelimelerini ekleyerek yeni isim türetmenin mümkün olması. Mesela “Av” kelimesinin arkasına “Lanmak” ekleyerek “Avlanmak” kelimesini türetebilirsiniz. Benzer şekilde “Avlamak” kelimesi de ayni şekilde türetilmiştir.

Buna karşın metinde geçen “Bumeranglamak” ve “Bumeranglaştirmak” kelimelerini “Fırlatmak” ya da “Atmak” kelimelerine alternative olarak ben uydurdum. Daha önce kullanılmamış olmasina rağmen dikkat ederseniz “Bumeranglamak” kelimesi bire bir olarak “Fırlatmak” kelimesine karşı gelmiyor. “Döndürerek Fırlatmak” anlamını da taşıyor.

Aynı mantığı kullanarak sözlükte olmayan herhangi bir kelimeyi bu yolla türetmek mümkün. Bunlardan bazılarının Türkçe sözlüklerde halihazirda olabilirler. Mesela bu kitapta “Bukalemunlaşmak” kelimesini uydururken bu kelimenin sözlükte olmayacağini düşünmüştüm. Fakat “Bukalemunlaşmak” TDK’nin büyük Türkçe sözlüğünde geçen bir kelime. “Bursalı Burak’ın Burnuna Buldog Bulaştı.” ve “Bursalı Burhanın Burnuysa Buldoglaştı.” cümlelerinde geçen “Buldoglaşmak” kelimesi Büyük Türkçe Sözcükte yok ama ne anlama geldiğini resme bakmadan da kolayca anlayabilirsiniz.

Mecazi ve Hakiki Anlamlar

Bütün dillerin önemli özelliklerinden bir başkası da kelimelerin birden fazla anlamda kullanilabilmeleridir. Böylece bir cümle birden fazla anlam taşıyabilir. Mesela " Burçak’ın n Burnu Bulutlardaydı.' cumlesini iki biçimde yorumlayabiliriz. Birincisi yani mecazi anlamıyla Burçak’ın burnu büyüktür yani kendisini başkalarından daha büyük görür. Başka insanları küçümser. Bu yorum altında burnu biraz havada çizilecektir. Buna karşın cümleyi hakiki anlamında alırsak Burçak’ın burnunun bulutlar tarafından kaldırıldığını düşünüp onu da çizebiliriz. Bü tür egzersiz'lerin bir yararı da şimdiye kadar kullanılmamış yeni bir söyleyiş biçimi bulmaktır. Mesela "burnu bulutlarda" burnu buyukluk için kullanılmamasına karşın bu anlama da gelebileceğini hissedilmektedir. Bunu çocuğa işaret ederek kendilerinin yeni deyimler icat edebileceklerini de gösterebilirsiniz.

Mecazi ve hakiki anlamlara başka bir örnek "Burçak’ın Burnu Buzdolabındaydı." cumlesi. Burada cümle hem hakiki anlamıyla Burçak’ın burnunun buzdolabının içinde olduğu manasına gelmesine karşın mecazi anlamının daha ağır bastıgı hissedilebilir. İki anlamı burnu buzdolabında bir şişman kişi cizerek dile getirebiliriz.

Buna karşın her cümle için mecazi bir anlam olmayabilir. Mesela “Burcunun Bukleleleri Burum Burumdu.” cümlesi mecazi bir anlam taşımamasına karşın görsel olarak ilginç saç çizilmesine sebep oluyor. Yine mesela " Burçin’in Burnu Buharlaştı." cumlesi gerçekustu olmasına karşın mecazi bir anlam yüklemek kolay olmayabilir. Buna karşın hakiki anlamıyla da bu resmi çizmek aşağida görüldüğü gibi neşeli olabilir. Bu yolla kolaylıkla başka cümleler de kurabilir ve bunları hem mecazi hem de hakiki anlamıyla resimleyebiliriz.

Yeni Kısa Hikâyeler Üretme

Kısa hikâyeler yazmak için birden fazla cümleye ihtiyaciniz var ve bu cümlelerde gecen isimler bir şekilde tekrarlanmalı. Sonra bu cümleleri bir mantik çerçevesinde bir araya getirecek resimleri çizerek küçük bir hikâye yaratabilirsiniz.

Ek Notlar

Bu kitaptaki bilgilerin büyük bir çoğunluğunu kaynak kullanarak yazdım ve doğrulatabildim. Mesela gerçekten de Lousina'da Carolina Anole adında bir sürüngen var ve Bukalemuna benziyor. Benzer şekilde Burundi'de Pürüzsüz Bukalemun denen bir tür Afrika Bukalemunu var.

Bilgilerin çoğunun doğru olmasına karşın esas hikaye ve kişiler tamamen hayal ürünüler. Mesela Buhara Bukalemunları tabii kitamamen uydurma. Fakat gerçekten de iki Nesturî keşiş Çin’den ipek böceği kozalarını kaçırıp Bizans İmparatoru Jüstinyen’e getirmişler.

Kitaptaki bilgilerden çocuğunuza ve öğrencinize sorular sorabilir ve birlikte bu bilgilerin doğruluğunu teyid edebilirsiniz. Bu özellikle basılı olarak karşılarına çıkan herşeyi sorgulamanın önemini öğretecektir.

Teşekkürler

Ufuk Yücel'e bu kitapların web ortamında rahat okunabilir hale gelmeleri için yaptığı katkılardan dolayı teşekkür ederim. Bu hikayenin erken versiyonlarını okuyarak geri besleme veren Erkan Akleman'a teşekkür ederim. Hikayelerde görürdüğünüz hataları bana bildirirseniz müteşekkir olurum. Email adresimi biyografi sayfasında bulabilirsiniz.

Referanslar

1. [1] Rasinski, T.R., Rupley, W. H., Nichols, W. D. (2012). Phonics and Fluency Practice With Poetry: Lessons That Tap the Power of Rhyming Verse to Improve Students’ Word Recognition, Automaticity, and Prosody; and Help Them Become Successful Readers. New York: Scholastic.
2. [2] Rasinski, Timothy, William H. Rupley, and William Dee Nichols. “Two essential ingredients: Phonics and fluency getting to know each other.” The Reading Teacher 62, no. 3 (2008): 257-260.