1. Bilimin Yaratıcılık olduğunu göstermek: Türkçede kullanılan bilim kelimesi bilmek kelimesinden türediği için sanki bilimci için bilmek en önemli şeydir gibi bir anlam çıkabiliyor. Halbuki bilim insanları için önemli olan yaratmak yani daha önce düşünülmemiş fikirleri bulmaktır. Bu dizideki bilimciler hep değişik şeyler yapmaya çalışan kişiler olacak.
2. Yaratıcılığı teşvik etmek: Bu dizideki hikayelerde ayrıca benzeri türde hikaye yaratmak için metodlar da sunulacak. Mesela bu hikayenin nasıl hazırlandığını Kullanma Kılavuzu'ndan öğrenebilirsiniz. Aynı metodu kullanarak çocuklarınızı kendi hikayelerini hazırlamaya teşvik edebilirsiniz.
3. Çok yaygın kullanılmayan kelimelerin öğrenilmesini teşvik etmek: Bilimsel faaliyetler fikirleri doğru anlatılmek için çok kelime bilmeyi ve devamlı yeni kelimeler öğrenmeyi mecbur kılar. Küçük yaşta daha çok kelime ile tanışmak ilerde bilimle uğraşacak çocuklar için faydalı olacaktır.
4. Yeni kelime türetmeyi teşvik etmek: Bilimsel faaliyetler daha önce mevcut olmayan kavramları anlatabilmek için yeni kelimeler türetmeyi de mecbur kılar. Küçük yaşta yeni kelime üretmekten korkmamak yine ilerde bilimle uğraşacak çocuklar için faydalı olacaktır.
5. Bilimsel faaliyetlerin heyecanli ve çok zevkli olduğunu göstermek: Bu dizideki bilimciler keşif yaparken maceradan maceraya koşan kişiler olacak.
6. Türkiye'den çok sayıda bilimci çıktığını ve çıkabileceğini göstermek: Hikayelerin kahramanı olan bilimciler hep Türkiye kökenli olacaklar.
7. Değişik bilim alanlarını esprili bir şekilde tanıtmak.

Hikayenin Amaçları

Kafiyeli tekerlemelerin cocukların kelime ogrenmesinde ve hatırlamasında büyük rolü oldugunu araştırmalar gösterilmiştir [1,2]. Bu kitap dizisinin amacı kelime-başı kafiyelerini kullanarak çocuklara eğlendirici bir şekilde yeni kelimeler öğretmek ve yaratıcılıklarını geliştirmektir.

Hikayelerin etkisini daha da arttırabilmek için anne, baba ve öğretmenler bu hikayelerdeki bölüm başlıklarındaki tekerlemelere benzer tekerlemeleri çocuklara hazırlatabilirler.

Bu tür tekerlemeleri üretmek için bir kelime sözlüğüne, bir tane kişi adları sözlüğüne ve bir tane de şehir ve yer adları sözlüğüne ihtiyaciniz var. Ben kelime sözlüğü olarak Türk Dil Kurumunun (TDK) Büyük Türkçe Sözlüğünü kullanıyorum. İsimlerin çoğu TDK sözlüğünde var. Fakat İnternet’te “Yeni Doğan Çocuğa İsim” gibi bir arama yaparak popular isimleri içeren pek çok isim sözlüğü bulabilirsiniz. Buna ek olarak “Şehir adları” ve “Ülke Adları” aramalarını yaparak şehir ve ülke adlarını bulabilirsiniz.

AR ile başlayan sözcüklerle cümleler yazmak için önce sözlüklerden AR ile başlayan kelimeleri seçmemiz gerekiyor. Bunlari özelliklerine göre gruplara ayırmak hem cümle kurmamıza hem de çocukların kelimelerin görevlerini anlamasına yardımcı olacaktır. Ben kabaca aşağıdaki şekilde gruplandırıyorum.

1. Yüklemler: Araştırmak, Aramak, Arttırmak, Arıtmak, Arınmak, Arızalanmak, Arlanmak, Arsızlaşmak, Arşınlamak, Arşivlemek, Artmak, Arzulamak
2. Hayvanlar: Arslan, Arı, Ardıç-Kusu, Artropod,
3. Bitkiler: Armut, Arpa
4. İsler/Ünvanlar: Arkeolog, Araştirmacı, Aristokrat, Arşiduk, Armator, Artist, Arzuhalci
5. Mekân: Arazi, Arena, arnavutkaldırımı, Arsa
6. Cisimler: Arazoz, Araç, Araba, Armatur, Armonika, Arsenik
7. Kavramlar: Arkadaş, Aroma, Arkeoloji, Artifakt, Arife, Argo, Arsız, Arıza, Aritmatik, Arka arkaya, Arkaik, Arlanmaz, Arma, Armagan, Armoni, Arşiv, Artı, Artık, Artış, Arya, Aryan, Arz,
8. Kişi adları: Arzu, Arif, Armağan, Argun, Arman, Arşimet, Aristo, Arthur, Archibald, Archie, Aren, Aretha, Arun,
9. Yer Adları: Arabistan, Arjantin, Arnavutluk, Artvin, Arhavi, Arnavutköy,

Bu kelimeleri kullanarak çocuğunuzun ya da öğrencinizin bir cümle kurmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu cümlelerin çok mantıklı olmaları gerekmiyor. Kelimeleri rastgele dahi seçebilirsiniz. Bir yer, bir özne, bir yüklem ve de bir cisim seçerek ve isim tamlamaları yaparak mesela “Arnavut Aristokrat Arman Arnavutköy’deki Arazisini Arşınladı.” gibisinden bir cümle kurabilirsiniz. Bu cümleleri kurduktan sonra çocuklar bu cümlelere dayalı küçük resimler çizmeye çalışırlarsa orneklerde görüldüğü gibi ilginç görüntüler üretebilirler.

Rastgele Oluşan Yarı-Gerçek Hikâyeler

Bu yolla kolaylıkla cümleler kurabilir ve bunları resimleyebiliriz. İlginç bir biçimde bu cümlelerin bazılari gerçekten de olmuş olabilirler. Mesela “Arşimet Aritmetik Araştirmacısıydı.’ cümlesi gerçektir. Gerçekten de Arşimet Aritmetik’e katkıda bulunmuştur. Mesela Pi sayisini daha yakın hesaplanmak için çok yaratıcı bir yöntem bulmuştur. Bu bilgiyi çocuğunuza aktarırsanız çok daha heyecanlanmasını sağlayabilirsiniz. Bu tür rastgele oluşan ilginç ilişkileri çocuğa işaret ederek kendilerinin yeni deyimler icat edebileceklerini de gösterebilirsiniz.

Artvin ve Argonot’lar arasinda da benzeri bir şekilde gerçek olmasi mümkün bir ilişki vardır. Yunan efsanelerini araştıranlardan çoğu hikâyenin bir kısmının Karadeniz’in doğusunda (yani Artvin’e yakın bir bölgede) geçtigine inanmaktadırlar. Burada bu kitap serisinin mantığı açısından göze carpan en önemli problem hikâyenin ana kahramanının adı (Jason) AR’la başlamamaktadır. Buna karşın Argonot kelimesinin Argonotlarin seyahat ettikleri Argo adli tekneyi inşa eden Argus’tan geldiğini ve Argus’un Argonotlarla birlikte seyahat ettiğini düşününce pekâlâ “Argus ve Argonotlar” diyebileceğimizi de görürüz. Teknede ayrıca bir tane daha Argus adlı kişi vardir. Daha ilginci bir tane dei Areius adlı bir kişi vardir.

“Artist Aretha’nin Aryaları Arzulanıyordu.” cümlesi de benzer şekilde gerçek. Aretha Franklin adında meşhur bir şarkıcı var, filmlerde oynadı ve tesadüf en son çalıştıgı plak sirketinin adı da Arista Records, yani AR ile baslıyor.

Sadece aynı harfle başlayan kelimeler kullanılarak yazilabilecek cümlelerle oluşan rastgele hikayelere başka bir örnek.

Günlük Hayatta Çok Kullanılmayan Kelimeleri Kullanma ve Öğrenme

Bu yöntemin en büyük avantajı bizi çok kullanamayan kelimeleri kullanmaya zorluyor ve bunlardan daha önce yapılmamış tamlamalar bulmamızı sağlıyor.

Bu yolla çocuğunuz günlük hayatta yaygın kullanılmayan kelimelerle de tanışacaktır. Kelime haznesi yaşıtlarından çok daha fazla olacak ve fikirlerini daha çok sayıda kelime kullanarak ifade edecektir.

Kısıtlama yapmak normalde yazıda dahi kullanmayacağımız kelimeleri de kullanmamızı sağlıyor.

Yeni kelime öğrenmek ve öğretmek için çok kullanılmayan kelimeleri kullanmak gerekir. Bu kelimelerle küçük yaşlarda karşılaşan çocuklar bu kelimeleri içselleştirebilirler. Türkçenin İngilizceye göre bir avantajı da kelimeyi okuyabilmek için kelimeyi bilmek gerekmez. Bundan dolayı Türkçede okumayı öğrenen çocuklara yeni kelimeleri kolayca öğretmek mümkündür. Bunun için tek yapılması gereken kelimenin anlamını yazı içinde açıklamaktır.

Mesela bu kitaba Artropod gibi zor bir kelimeyle başlamamıza rağmen ilk iki cümlede tanımını veriyoruz. Böylece çocuk aynı kökler başka biçimde karşısına çıktığında anlamlarını anlayabilir. Mesela Artrit ya da Artritis kelimelerinin eklem romatizması ya da eklem ağrısı olduğunu düşünebilir.

Yeni Kelime Türetme

Türkçenin güçlü özelliklerinden bir tanesi herhangi bir ismin arkasına lamak/laşmak/lanmak gibi eklemeler yaparak yeni isim türetmenin mümkün olması. Mesela “Arzu” kelimesinin arkasına “Lanmak” ekleyerek “Arzulanmak” kelimesini türetebilirsiniz. Benzer şekilde “Arzulamak” kelimesi de ayni şekilde türetilmiştir.

Bu kitaptaki hikâyede gerekmedi ama bu yolla gerektiğinde yeni kelimeler üretebilirsiniz. Mesela “Arsa Almak” yerine “Arsalanmak” kelimesini kullanabilirsiniz. Uydurduğunuzu düşündüğünüz kelimerden bazılarını halihazirda Türkçe sözlüklerde olabilirler. Mesela bir kitapta “Bukalemunlaşmak” kelimesini uydururken bu kelimenin sözlükte olmayacağini düşünmüştüm. Fakat “Bukalemunlaşmak” TDK’nin büyük Türkçe sözlüğünde geçen bir kelimedir.

Mecazi ve Hakiki Anlamlar

Bütün dillerin önemli özelliklerinden bir başkası da kelimelerin birden fazla anlamda kullanilabilmeleridir. Böylece bir cümle birden fazla anlam taşıyabilir. Mesela “Arif Arabasını Arayacaktı” cümlesi hem hakiki anlamıyla “Arif Arjantin’de fellik fellik arabasını arayacaktı” hem de mecazi olarak “Arif böyle bir araba bir daha zor bulur.” anlamini taşıyor.

Yine benzer şekilde “Aralık Aralıksız Artıyordu” cümlesindeki “Aralık” kelimesi iki cisim arasındaki mesafe anlamına geliyor yani mekâna ilişkin bir kavram. Buna karşın “Aralıksız” kelimesi “Durmadan” ya da “Sürekli” anlamına geliyor yani zamana ilişkin bir kavram.

Yeni Kısa Hikâyeler Üretme

Kısa hikâyeler yazmak için birden fazla cümleye ihtiyaciniz var ve bu cümlelerde gecen isimler bir şekilde tekrarlanmalı. Sonra bu cümleleri bir mantik çerçevesinde bir araya getirecek resimleri çizerek küçük bir hikâye yaratabilirsiniz. Bu hikâyeleri “Arifin Arkadaşı”, “Argunun Arkadaşı” “Arzunun Arkadaşı” ile başlayarak birbirine bağlayabilirsiniz.

Ek Notlar

Bu kitaptaki bilgilerin büyük bir çoğunluğunu kaynak kullanarak yazdım ve doğrulatabildim. Mesela gerçekten de Yahgan Kızılderilileri İngiltere’ye götürülmüş. Darwin’in katıldığı ikinci gezide Ateş Ülkesine geri dönmüşler ve İngiltere’ye geri gitmek istememişler. Bu olay Darvin’inin görüşlerini etkilemiş.

Kitaptaki bilgilerden çocuğunuza ve öğrencinize sorular sorabilir ve birlikte bu bilgilerin doğruluğunu teyid edebilirsiniz.

Bilgilerin çoğunun doğru olmasına karşın esas hikaye ve kişiler tamamen hayal ürünüler. Yani Artvinli Arif adında bir araştırmacı olabilir ama en azından bu kitabın yazıldığı sırada Arizona Üniversitesinde öğretim üyeliği yapan Arif adında Artvin kökenli bir öğretim üyesi yok. Benzer şekilde Arşidük Arthur diye birisi bildiğim kadarıyla yok.

Teşekkürler

Ufuk Yücel'e bu kitapların web ortamında rahat okunabilir hale gelmeleri için yaptığı katkılardan dolayı teşekkür ederim. Bu hikayenin erken versiyonlarını okuyarak geri besleme veren Salih Yurttaş, Orhan Bursalı, Derya Akleman, Erkan Akleman, Eren Asli Akleman, Necla Guven, Jeydin Kaya Güven, Ilkay Marangoz'a teşekkür ederim. Hikayelerde görürdüğünüz hataları bana bildirirseniz müteşekkir olurum. Email adresimi biyografi sayfasında bulabilirsiniz.

Referanslar

1. [1] Rasinski, T.R., Rupley, W. H., Nichols, W. D. (2012). Phonics and Fluency Practice With Poetry: Lessons That Tap the Power of Rhyming Verse to Improve Students’ Word Recognition, Automaticity, and Prosody; and Help Them Become Successful Readers. New York: Scholastic.
2. [2] Rasinski, Timothy, William H. Rupley, and William Dee Nichols. “Two essential ingredients: Phonics and fluency getting to know each other.” The Reading Teacher 62, no. 3 (2008): 257-260.