Eğer sualtını merak ediyorsanız, dalış yapma fikri klostrofobik ataklar geçirmenize yol açmıyorsa ve büyük ihtimalle 60 dakikadan daha kısa sürecek bir etkinlik için uzun yolculuklar yapmaktan çekinmiyorsanız aletli dalış ile ilgilenmenizi tavsiye ederiz. Üstelik artık dalış yapabilmek Kaptan Cousteau’nun belgesellerinde seyrettiğimiz zamanlardaki kadar gerçekleştirilmesi imkansız bir hayal sayılmaz. Tek yapmanız gereken ilk adımları atarak bir dalış okuluna başvurmak olacaktır.
SCUBA nedir?
SCUBA (Self Contained Underwater Breathing Apparatus) “bağımsız aletli dalış” olarak tanımlanır. Bu terim, dalgıcın bağımsız hava kaynağını yanında taşımasına imkan veren donanımlı dalış şeklini tanımlamak için kullanılır.
Kuralsız dalış risklidir!
Dalış disiplinini zorlamak dalıcının çeşitli sağlık problemleri ile karşılaşmasına yol açacaktır. En sık sözü edilen ve hayati önem taşıyan dalış rahatsızlıklarından dekompresyon hastalığı ve akciğer barotravmaları “hiperbarik tıp” klinik dalını ilgilendirirken sıklıkları nispeten azdır. Dalış ile ilgili hastalıkların yaklaşık olarak %80’i “Kulak Burun Boğaz” klinik dalının ilgi alanına girmektedir. “Subakuatik otorinolaringoloji” başlığı altında KBB hekimi tarafından değerlendirilen hastalıkların temelinde hidrostatik su basıncının kapalı ve hava dolu kavitelerde oluşturduğu barometrik etkiler gelmektedir.
Barotravmalar
Hava dolu kapalı kaviteleri çevreleyen dokularda hasar oluşturan barotravmaların fiziksel temelini sabit sıcaklık altında gazların hacimleri ile basınçlarının ters orantılı olduğunu belirten “Boyle gaz kanunu” oluşturur. Dalış esnasında her 10 mt’de 1 atm artan hidrostatik ortam basıncı vücut boşluklarındaki gaz hacmini orantısal olarak sıkıştırmaktadır. Dalışın çıkış safhasında ise ortam basıncı azaldığından kavite içi gaz hacminde orantısal genleşme olmaktadır.
Kapalı kaviteler olan orta kulak ve sinüs boşluklarında bulunan hava dalınan derinlikteki hidrostatik ortam basıncına uygun miktarda eşitlenemezse sıkışma yönünde davranış gösteren kavite içi gaz hacminin oluşturduğu vakum etkisi kaviteyi çevreleyen dokularda barotravmatik etkiye neden olur. Bu durum vazodilatasyon, transüdasyon ve doku içi kanamaya neden olan kapiller damar yırtılmalarına yol açar. Çıkış baroravmasında ise dalışın çıkış safhasında çevresel hidrostatik basınç düşerken kavite içerisinde genleşen fakat sıkışan hava hacmi kaviteyi çevreleyen dokularda lokal iskemi ve yırtılmalara yol açar.
DIŞ KULAK YOLU BAROTRAVMASI
Serümen, egzositoz (dış kulak yolunda soğuk su ile uzun süreli temas sonrası gelişen lokal kemik kabartılar), kulak tıkacı kullanımı, dış kulak yolu (DKY) girişini kapatan maske kayışı ve dalış başlığına bağlı gelişir.
ORTA KULAK BAROTRAVMASI
Kulak barotravmalarının en sık rastlanan tipidir. Orta kulak barotravmasının gelişiminde kritik rol oynayan östaki borusu orta kulak basıncını dalış esnasında sürekli değişkenlik gösteren çevresel hidrostatik basınca dengelemektedir. Orta kulak basıncının dalınan derinliğe göre değişkenlik gösteren hidrostatik basınca sağlıklı olarak eşitlenemediği durumlarda orta kulak barotravması gelişir. Üst solunum yolu enfeksiyonlarında, allerjik rinitte ve baş aşağı pozisyonda yapılan hızlı bir dalış esnasında östaki borusu çeperlerindeki submukozal lenfatik dokuların, venöz sinüslerin ve kapiller ağın şişmesi östaki borusu disfonksiyona yol açarken orta kulak basıncını eşitleme tekniklerinin uygulanmasını zorlaştırır. Kulak eşitleme manevralarına hakim olmayan tecrübesiz dalıcıların da orta kulak barotravması geçirme riski yüksektir. Orta kulak basınç eşitleme manevralarına zamanlı ve doğru şiddette başlamak gerekmektedir. İniş esnasında ağrı olduğunda inişe ara verilerek ağrının geçtiği yere kadar yükselip tekrar basınç dengelemesi yaparak dalınmalıdır.
İÇ KULAK BAROTRAVMASI
Dalışın yol açtığı artan hidrostatik çevresel basınç orta kulak boşluğu, vasküler sistem ve beyin-omurilik sıvısı (BOS) sayesinde iç kulağı da etkiler. Zorlayıcı Valsalva manevrası BOS ve bağlantılı iç kulak basıncını artırarak oval veya yuvarlak pencere yırtığına ve perilenf fistülüne yol açabilir. Korunmak için hızlı iniş ve zorlu Valsalva manevrasından kaçınmak gerekir.
PARANAZAL SİNÜS BAROTRAVMASI
Paranazal sinüs ostiumlarında özellikle enfeksiyon ve alerjik rinit durumlarında gelişen obstrüksiyon nazal kavite ile sinüs içi basınç arasındaki farkın dengelenmesini engeller. Sinüs içerisinde gelişecek göreceli basınç düşüklüğü nedeni ile sinüs içini döşeyen mukozada vasküler zedelenme olmaktadır. Dalıcılar bu safhada hissettikleri yüz ağrısını “sinüs sıkışması” olarak tariflerler. Dalışın çıkış safhasında sinüs içerisinde biriken ve genleşmeye çalışan gaz sinüs içi materyalinin burun ve maske içine püskürmesine neden olur. Bu durum dalıcılar tarafından “sinüs patlaması” olarak tariflenir. Bu noktada önemli bir yanlışı düzeltmek gerekmektedir. “Sinüs patlaması”nı olumlu bir durum olarak değerlendirilen dalıcıların sinüslerinin eskisinden daha sağlıksız bir hale geldiğini bilmesi gerekmektedir.
Aletli dalışta görülen diğer KBB hastalıkları
İÇ KULAK DEKOMPRESYON HASTALIĞI
Dekompresyon hastalığının bir parçası veya tek belirtisi olabilir. Endolenf veya perilenfte biriken nitrojen gazı kabarcıkları neden olmaktadır. Sensörinöral işitme kaybı, tinnitus ve başdönmesi mevcuttur.
ALTERNOBARİK VERTİGO
Her iki orta kulak boşluğundaki dengelenmemiş basınç farklılıkları yuvarlak pencere üzerinden iç kulağı etkileyerek vertigoya yol açar. Eğer iki orta kulak basıncı arasındaki fark yaklaşık olarak 0.6 metre deniz suyu basıncına karşılık gelen kritik farka ulaşırsa asimetrik vestibüler aygıt uyarılması başdönmesine neden olabilir.
TEMPOROMANDİBULAR EKLEM SENDROMU
SCUBA donanımının en önemli parçası olan regülatör ikinci kademesinin ağızlık kısmının kullanımının çene eklemi üzerinde oluşturduğu baskı dalıcılarda yanıltıcı kulak ağrısı şikayetine yol açabilir.
Dalış gerekli güvenlik önlemlerine uyulduğu zaman keyifli bir aktiviteyken güvenlik sınırlarının aşılması ve yarışmacı bir ruh haliyle yapılması durumlarında sağlığımızı tehdit edebilecek durumların ortaya çıkmasına yol açabilir. Günümüzde giderek daha sık yapılan sportif dalışlar sırasında dalıcının kendi sınırlarını bilmesi ve dalış kurallarına uyması gerekmektedir. Herkese sağlıklarına sağlık katan keyifli dalışlar dilerim.
Doç. Dr. Özmen Öztürk
Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi
Kulak Burun Boğaz Ve Baş-Boyun Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Cmas 1* Dalış Eğitmeni
Bu yazı HBT'nin 77. sayısında yayınlanmıştır.
