Evreni anlamaya bir adım daha

Fizik ve Uzay Öne Çıkanlar
Evreni anlamaya bir adım daha

Tarihte ilk kez, helyum hidrür iyonlarına (HeH+) uzayda rastlandı. Uzay dedik, daha spesifik konuşmak gerekirse söz konusu iyon NGC 7027 bulutsusunda bulundu. Çalışmanın sonuçları Nature’da yayımlandı. Gezegenimsi bir bulutsudaki helyum hidrürün keşfi, bizi evrenin kimyasını anlamaya bir adım daha yaklaştırmış oldu.

Bu gelişme ilginç, zira söz konusu iyon daha önce sadece laboratuvar ortamında gözlemlenebilmişti. Erken evrenin evrimindeki tartışmasız önemine rağmen, HeH+ iyonu şimdiye kadar yıldızlararası uzayda kesin bir tespit edilememişti. Bu iyonun laboratuvardaki geçmişi ise 1925 yılına kadar gidiyor.

Her biri nötr bir helyum atomu ve pozitif yüklü bir hidrojen atomundan oluşan bu yüklü moleküller, ilk olarak Büyük Patlama'dan yaklaşık 100.000 yıl sonra ortaya çıkmıştı. O zamanlar evren neredeyse tamamen hidrojen ve helyumdan oluşuyordu ve helyum hidrür, bu iki elementin çarpıştığı zaman oluşturabilecekleri tek moleküldü.


Kızılötesi Stratosferik Astronomi Gözlemevi, Mayıs 2016'daki üç uçuş sırasında ilk olarak yaklaşık 3.000 ışıkyılı uzaklıkta NGC 7027 adında bir gezegenimsi bulutsuyu gözlemledi. Sıcak, yoğun gaz bulutu tarafından yayılan ışıkta, araştırmacılar helyum hidrürün kızılötesi radyasyonunun dalga boyunu tespit ettiler.

NGC 7027'de görülen helyum hidrür iyonları, erken evrenden kalan “artık” olmaktan ziyade gezegenimsi bulutsuda yaratılmıştı. Ancak bu iyonların varlığı, helyum hidrür iyonlarının laboratuvar dışında da var olabileceğini doğruluyordu. Böylelikle ilkel kozmosun teorik simülasyonlarının ciddi revizyona ihtiyacı olmadığı da anlaşılıyordu. Yani evrenin kimyasıyla on yıllardır uğraşan bilim insanları yanlış yolda değillerdi, en azından şimdilik.

Heyecan veren gelişme

Illinois Urbana-Champaign Üniversitesi'ndeyken helyum hidrür üzerine çalışan Adam Perry, “Herkes helyum hidrürün laboratuvar dışında da olması gerektiğini biliyordu” dedi. Araştırmaya dahil olmayan Perry ayrıca, daha ​​önce sağlam kanıtların olmadığını ama bu çalışmayla birlikte bilimin artık bu kanıtlara da sahip olduğunu belirtti: “Astrokimya ile uğraşanlar bu gelişmeden heyecan duyacaklar.”

Almanya, Bonn'daki Max Planck Radyo Astronomi Enstitüsü'nden astrofizikçi Rolf Güsten, helyum hidrür iyonlarının NGC 7027'de bulunmasının bu iyonları oluşturan kimyasal reaksiyonlara yeni bir bakış açısı getirebileceğini ifade etti.

Çalışmanın ortak yazarı Güsten ve meslektaşları ayrıca, Büyük Patlama'dan hemen sonra doğan helyum hidrür iyonlarını incelemek için Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi’ni (ALMA) kullanarak uzak, erken evreni araştırmayı umuyorlar.

Şili'nin kuzeyinde bulunan Atacama Çölü'ndeki yüksek bir platoda bulunan ALMA, astronomik interferometre özellikli bir radyo teleskop. ALMA'nın evrenin erken dönemlerindeki yıldız doğumları hakkında bilgi vermesi beklenirken 1 milyar dolardan daha fazla maliyet tutarı ile yeryüzündeki en pahalı aktif yer merkezli teleskop dizini olarak biliniyor.

İnsanın evreni anlamaya yönelik arayışı devam ediyor.

Batuhan Sarıcan / [email protected]

Kaynakça:

https://www.nature.com/articles/s41586-019-1090-x

https://www.sciencenews.org/article/first-type-molecule-form-universe-has-been-seen-space

https://hydride-toolbox.sciencesconf.org/data/program/Galli_hydridestoolbox.pdf

https://www.chemistryworld.com/news/helium-hydride-ion-detected-in-space-for-the-first-time/3010394.article