Şempanzelerin davranışlarını anlamamızı sağlayan öncü bilim insanı ve doğa savunucusu
Dünya, bilimsel keşifleriyle olduğu kadar çevre mücadelesiyle de iz bırakan Dr. Jane Goodall’ı kaybetti.
Goodall, 1 Ekim 2025’te Los Angeles’ta, bir konuşma turu sırasında 91 yaşında aramızdan ayrıldı.
Çocukluk hayali gerçeğe dönüştü
1934’te Londra’da doğan Valerie Jane Morris-Goodall'ın en büyük tutkusu hayvanlardı. Çocuk yaşta “Afrika’ya gidip hayvanlarla yaşamak” hayalini dile getirdiğinde çoğu kişi bunu imkansız bulmuştu. Ancak Goodall, 1960 yılında yalnızca bir not defteri ve dürbünle Tanzanya’ya gittiğinde, modern bilim dünyasında kadın araştırmacıların pek kabul görmediği bir dönemde ezber bozdu.
Bilime yön veren keşifler
Goodall’ın Tanzanya’daki Gombe Ulusal Parkı’nda başlattığı saha araştırmaları, şempanzelerin dünyasına eşi benzeri görülmemiş bir pencere açtı. Şempanzelerin yalnızca içgüdüyle hareket eden canlılar olmadığını, karmaşık sosyal yapılar kurduklarını, dostluk, işbirliği, kıskançlık ve çatışma gibi duygular sergilediklerini gözlemledi.
Devrim niteliğindeki en büyük bulgusu, şempanzelerin alet yapıp kullanabildiklerini göstermesiydi. Bu, uzun süre yalnızca “insana özgü” kabul edilen bir özelliğin sınırlarını yıktı. O güne kadar hayvanlara sayılar verilmesi alışkanlıkken, Goodall şempanzelere isimler verdi: David Greybeard, Flo, Goliath… Onları birey olarak tanımlayan bu yaklaşımı, hem bilime hem de hayvanlara bakış açımıza derin bir insani boyut kattı.
Mücadele ve küresel etki
Goodall, yalnızca bir bilim insanı olarak değil, doğanın yorulmaz savunucusu olarak da hafızalara kazındı. 1977’de kurduğu Jane Goodall Enstitüsü, hem şempanzelerin korunmasında hem de sürdürülebilir kalkınma projelerinde öncü oldu. 1991’de başlattığı Roots & Shoots programı, bugün 100’den fazla ülkede milyonlarca genci çevre için harekete geçirmeye devam ediyor.
Hayatı boyunca dünyayı dolaştı, iklim değişikliğine ve yaşam alanı kaybına dikkat çekti. Birleşmiş Milletler kürsüsünden defalarca konuşarak, hem liderlere hem de halka seslendi. Onun mücadelesi, sert uyarılar kadar umut dolu bir mesaj da taşıyordu: “Umut olmadan harekete geçmeyiz; harekete geçmeden de umut olmaz.”
Sade bir yaşam, güçlü bir miras
Jane Goodall, üniversite diploması olmadan başladığı bilim yolculuğunda dünyanın en saygın primatologlarından biri haline geldi. Çalışmalarında sabrı, merakı ve empatisiyle yeni bir yöntem geliştirdi. Kendini “saha araştırmacısı” olarak tanımlamayı tercih etti ve hayatının son günlerine kadar sahneye çıkıp doğa için konuşmaya devam etti.
“Her bireyin bir fark yaratma gücü vardır” sözleri, ardında bıraktığı en güçlü miras olarak hatırlanıyor. Goodall’ın ölümü yalnızca bilim dünyası için değil, doğayla bağını kaybetmek istemeyen herkes için büyük bir kayıp. Ancak bıraktığı iz, yeni kuşaklara yol göstermeyi sürdürecek.
Hayatından önemli anlar:
-
1934 – Londra’da doğdu. Küçük yaşta Afrika’ya gidip hayvanlarla yaşama hayali kurdu.
-
1957 – Sekreterlik eğitiminin ardından Kenya’ya gitti, ünlü antropolog Louis Leakey ile tanıştı. Leakey, onun bilim dünyasına girmesinde belirleyici rol oynadı.
-
1960 – Tanzanya’daki Gombe Ulusal Parkı’nda şempanzeler üzerine saha araştırmalarına başladı. Bu çalışmalar, primatoloji tarihinde devrim niteliğindeydi.
-
1961 – Şempanzelerin alet kullandığını ve sosyal yapılar kurduğunu belgeledi; bu buluş insan tanımını yeniden şekillendirdi.
-
1965 – Cambridge Üniversitesi’nde doktora derecesi aldı. O dönemde, sahada uzun süreli araştırma yaparak doktora unvanı alan ilk kişilerden biriydi.
-
1977 – Jane Goodall Enstitüsü’nü kurdu. Şempanzelerin korunması ve doğa savunuculuğunda küresel bir merkez haline geldi.
-
1986 – Viyana’daki bir konferansta şempanzelerin durumuna dair sunum yaptıktan sonra saha çalışmalarını azaltıp kendini aktivizme adadı.
-
1991 – Çocuklar ve gençler için çevre bilinci programı Roots & Shoots’u başlattı. Bugün 100’den fazla ülkede aktif.
-
2002 – Birleşmiş Milletler tarafından Barış Elçisi unvanına layık görüldü.
-
2019 – Greta Thunberg gibi genç iklim aktivistlerine ilham veren bir figür olarak yeniden gündemin merkezine geldi.
-
2020’ler – 80’li ve 90’lı yaşlarında dahi konferans turlarına devam etti, iklim krizi ve biyoçeşitlilik kaybına karşı mücadele etti.
-
1 Ekim 2025 – Los Angeles’ta, konuşma turundayken 91 yaşında hayatını kaybetti.
