Dünyamız ilk başlarda büyük kıta parçaları olmayan, okyanus kabuğunun hakim olduğu bir su gezegeniydi. Zaman içinde bazı sualtı dağlarında, bir olasılıkla levha tektoniğinin başlangıcıyla tetiklenen ilk kıtasal kara kabuğu oluşmuştu. Bu ilk kıta köklerinden böylece ilk kara kütleleri yükselmiş ve gezegenimizin hem görünüşünü hem de madde dolaşımlarını kalıcı olarak değiştirmişti. Fakat bu büyük değişimin tam olarak ne zaman yaşandığı tartışmalı. Bazı araştırmalar levha tektoniğinin üç milyar yıl önce başladığını söylerken, diğerleri ilk kıtasal kabuğun ve levha hareketinin 3,2 hatta 3,5 milyar yıl önce gerçekleştiğini ileri sürüyorlar.
Bergen Üniversitesi’nde Desiree Roerdink ile çalışan ekip, daha eski bir tarihin kanıtlarına ulaştılar. Araştırmacılar 3,2 ila 3,52 milyar yıl öncesine ait barit mineralinin altı farklı oluşumunu incelediler. Barit, tarihöncesi çağlarda hidrotermal kaynaklarda oluşmuş bir sülfat minerali. Günümüzdeki barit bileşimi, oluştuğu zamankiyle aynı. Ancak burada önemli olan şu: Barit, oluşumu sırasında çevresindeki deniz suyundaki stronsiyum atomlarını kristal kafesinde biriktirir. Bu durumda 86Sr ve 87 Sr izotop oranlarını ilkel okyanustaki jeokimyasal süreçleri yansıtarak, o tarihte kıtasal kabukta herhangi bir kimyasal ayrışmanın yaşanıp, yaşanmadığı hakkında bilgi verir.
‘Bu açıdan bakıldığında barit, Dünyamızın geçmişindeki süreçler için önemli bir şahit’ diyor araştırmacılar. Analiz sonuçlar, en eski barit varlığının sadece okyanus yerkabuğunun jeokimyasıyla açıklanamayacak bir izotop oranı verdi. Sonuçlar 3,7 milyar yıl kadar önce havayla temas etmiş ve daha gelişkin bir kabuğun varlığını ortaya koyuyor. Kabuğun ayrışması, okyanusların kimyasını sanılandan 500 milyon yıl daha önce etkilemiş. 500 milyon çok uzun bir süre. Bu süre ayrıca, yaşamın ortaya çıkışıyla ilgili tahminler açısından da önemli. Çünkü ilk yaşam biçimlerinin de ne zaman ve nerede ortaya çıktıkları kesin olarak bilinmediği gibi tartışmalı da. Bazı bilim insanları deniz diplerindeki hidrotermal bacaları, en eski yaşamın kaynakları olarak görürken, diğerleri içleri su dolu kraterleri, karadaki jeotermal su kaynaklarını hatta çok derinlerdeki yerkabuğunu tercih ediyorlar. İlk kıta parçalarının gerçekten de 3,7 milyar yıl önce oluştuğu kanıtlanabilirse, sonuç daha fazla karasal alanların doğum yerlerinin varlığını güçlendirebilir. Fakat bunun için daha ayrıntılı araştırmaların gerçekleştirilmesi gerekiyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
