Tehlike! Okyanustaki en önemli “devridaim pompası” yavaşladı

Gezegenimiz Öne Çıkanlar

Avrupa’yı ısıtan Körfez Akıntısı yavaşladı. Grönland’ın güneyinde kalan Atlantik soğurken, Amerikan sahilleri gitgide ısınıyor. Yavaşlamanın nedeni olasılıkla küresel ısınma.

Kuzey Atlantik, küresel deniz akıntıları olduğu kadar Avrupa’nın ikilimi için de önemli bir rol oynamaktadır. Nitekim burada okyanuslardaki en büyük devridaim pompalarından biri işlemektedir. Grönland’da derine çöken sıcak ve tuzlu su, soğuduktan sonra güneye doğru akar. Bu süreç körfez akıntısının ve Kuzey Atlantik akıntısının motorudur ve tropikal bölgelerdeki sıcaklığı yüksek enlemlere taşıyarak küresel iklimi önemli ölçüde etkilemektedir. Ne var ki bu devridaim pompası çok hassas.


İklim bilimciler uzun bir süredir, denizlerdeki ısınma ve daha fazla erime suyu akıntısıyla, Kuzey Atlantik’teki sıcak suyun dibe çökmesinin engelleneceğini, dolayısıyla da tüm Atlantik Meridyen Devrilme Dolaşımı’nın (AMOC) önleneceğini düşünüyorlardı. Geçerli olan teoriye göre bu akıntı iklim sisteminin kırılma noktasıdır: Belli bir sınırı aşan süreçler durumlarını geriye çevrilemez bir şekilde değiştirirler. Devrilme akıntısının yavaşlayışıyla ilgili ilk işaretler 2015’te görülmeye başlanmıştı.

Araştırmacılar eriyen deniz buzunun da bu pompayı yavaşlattığını tespit ettiler. Ancak bir yıl kadar sonra Kuzey Atlantik akıntısındaki bazı elverişli akıntı koşullarının, en azından bir soluk verme arası yaratabileceği de gündeme gelmişti. Fakat şimdiyse aynı anda iki araştırma endişe verici sonuçlar verdi. Sonuçlara göre Atlantik devrilme dolaşımının ölçülebilir oranda yavaşladığını gösteriyor:

Körfez akıntısı 1950 yılından bu yana %15 oranında yavaşlamış. Araştırmacıların hesaplamalarına göre bu devridaim pompası 1500 yıldan bu yana hiç bu kadar yavaşlamamış. Ve bu anormallik bir rastlantı da değil, tamamen insana bağlı iklim değişiminin bir sonucu. Ölçümlerle elde ettiğimiz sonuç, akıntı sisteminin yavaşlamasını önceleyen bilgisayar simülasyonlarıyla birebir örtüşmekte. Bilim insanları Kuzey Atlantik’te 1870-2016 yılları arasında yaşanan sıcaklıkları analiz ederken, devrilme akıntısının yavaşlamasıyla ilgili bir “parmak izi” olabilecek iklim motifleri aramışlar.

İşte bu şekilde okyanusun Grönland’ın güneyinde soğuduğunu ve Amerika sahillerinde alışılmışın dışında bir ısınma tespit edilmiş. İkisi de Atlantik’teki akıntının yavaşlaması için son derece karakteristik diyor araştırmacılar. Çünkü Grönland önlerindeki akıntı yavaşlarsa, Kuzeye daha az sıcak deniz suyu akacak ki bu da Kuzey Atlantik’in soğumasına yol açar. Aynı zamanda ise Amerikan sahillerinde git gide daha fazla sıcak su birikir diyor araştırmayı yazıya alan Vincent Saba (Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi/ NOAA).

İkinci araştırmada son 1500 yılın körfez akıntısı hakkında bilgi edinmek isteyen David Thornalley ve ekibi (College London Üniversitesi) Kuzey Atlantik’ten tortul karot örnekleri almış. Birikimlerdeki tane büyüklüğü derindeki akıntıların kuvveti hakkında, tabakalardaki foraminifer (delikliler) fosilleriyse deniz sıcaklıkları hakkında bilgi verirler.

Elde edilen sonuçlara göre Kuzey Atlantik’teki deniz sirkülasyonu 1850’lerdeki  “Küçük Buz Devrinden” itibaren güç kaybetmiş. Bir araya getirilen verilen bu önemli akıntının son 150 yıl içinde yüzde 15-20 oranında yavaşladığını göstermekte. Akıntının yavaşlaması Avrupa iklimi için ilk sonuçlarını doğurmuş olabilir. Örneğin Avrupa’da 2015 yılında yaşanan sıcaklık dalgası ve Kutup Altı Atlantik’teki olağanüstü soğuklarla ilişkilidir ki bu durum yavaşlayan körfez akıntısıyla bağlantılı diyor uzmanlar. Yavaşlama devam ettiği takdirde, Avrupa’nın iklim motifi tamamen değişebilir. Özellikle de fırtına riski artabilir diyor uzmanlar. İşin can sıkıcı tarafıysa küresel ısınmanın biran önce engellenmemesi halinde, körfez akıntısının daha da yavaşlayacak olmasıdır.

Nilgün Özbaşaran Dede

Kaynak: Anomalously weak Labrador Sea convection and Atlantic overturning during the past 150 years, Nature, 11.04.2018