Esneyen birini gördüğünüzde farkında olmadan sizin de esnemeye başlamanızın nedeni beynin motor fonksiyonlardan sorumlu bölgesinin uyarılmasıdır.
Bilim insanları, bu duruma bulaşıcı esneme diyor. Current Biology dergisinin Ağustos sayısında yayımlanan araştırma sonuçlarına göre bu bir “ekofenomen”; başka bir deyişle bir insanın otomatik olarak başkalarını taklit etmesidir. Ekofenomenlerin başka çeşitleri arasında “ekolali” (başkalarının kullandığı kelimeleri taklit etme) ve “ekopraksi” (başkasının davranışlarını taklit etme) de yer alıyor.
Bulaşıcı esneme yalnızca insanlara özgü bir şey de değil. Bilim insanları, köpekler ve şempanzeler gibi başka hayvanlarda da bu fenomenin görüldüğünü söylüyor. Ancak esnemenin neden insandan insana ya da hayvandan hayvana bulaştığı bilinmiyor.
Birisi “başkasının esnemesinden dolayı” esneyince beyinde neler olduğunu inceleyebilmek için araştırmacılar 36 yetişkin katılımcıdan, esneyen insanların görüntülendiği bir video izlemelerini istedi. Transkraniyal manyetik uyarım (TMU) kullanılarak katılımcıların deney sırasındaki beyin fonksiyonları incelendi.
Başka bir araştırmada katılımcılardan ya esneme dürtülerini engellemeleri ya da serbestçe esnemeleri istendi. Ardından katılımcılara, bir önceki deneyde yaptıklarının aksini yapmaları söylendi. Bir diğer araştırmada ise katılımcılardan yine aynı şeyler istendi fakat bu sefer araştırmacılar katılımcıların kafataslarına elektrik akımı verdi. Bu akımın, esnemeyi kontrol eden motor korteksini uyarması hedefleniyordu. Deneyler sırasında katılımcılardan esneme dürtülerini derecelendirmeleri istendi.
Araştırmacılar, katılımcıların esnemelerini engellemede yalnızca kısmen başarılı olduğunu gördü: “tam esneme” sayıları bu sefer azalmış, “bastırılmış esneme” sayıları artmıştı. Katılımcılardan esnememeleri istendiğinde esneme güdülerinin daha arttığı da görüldü. İngiltere’deki Nottingham Üniversitesi’nden bilişsel nöropsikoloji profesörü Georgina Jackson, esnememeye çalıştığınızda esneme isteğinizin daha da arttığını söylüyor.
Araştırmacılar ayrıca başkasından etkilenerek esneme eğiliminin kişinin motor korteksindeki beyin aktivitesi seviyesine bağlı olduğunu buldu. Yani söz konusu bölge ne kadar aktif ise kişi esnemeye o kadar yatkın oluyor. Bu, elektrik akımı verildiğinde kişilerin esneme dürtülerinin artmasıyla da ortaya çıkmıştı.
Ayrıca araştırmacılar elde ettikleri bulguların Tourette sendromu gibi, kişinin kimi eylemlere direnmesini imkânsız kılan bazı nörolojik rahatsızlıklara da işaret edebileceğini belirtti. Bu bağlamda esnemenin bulaşıcı olmasının nörolojik nedenleri anlaşıldıkça bazı sinir hastalıklarının da tedavisinin yolu açılabilir.
Derleyen: Sevda Deniz Karali
