Hem zorlu hem umutlu bir yolculuk bu. Dezenformasyonun gölgesinin uzadığı, bilimin itibarsızlaştırıldığı dönemlerde haftalık bir bilim dergisinin 500. sayıya ulaşması, aslında basit bir sayı değil; toplumsal bir direnç öyküsü. Çünkü bilim dergileri sadece bilgi aktarmaz; düşünme biçimini, eleştirel aklı, doğrulanabilir bilginin değerini ayakta tutar. HBT’nin 500 sayılık yolculuğu, bu ihtiyacın hâlâ ne kadar hayati olduğunun canlı bir kanıtı.
Bu sayıda neler var?
Bilim dergileri neden vazgeçilmez?
Kapak yazımızda Türkiye’de bilim yayıncılığının neden ayakta kalması gerektiğini tartışıyoruz. Bilimsel yöntemi gündelik hayatın ayrılmaz bir parçası hâline getirmeden demokratik kültürün güçlenmeyeceğini hatırlatıyoruz. Müfit Akyos, HBT’nin 7 yıllık yolculuğunu anlatırken, popüler bilimin bir iletişim faaliyeti değil, toplumsal bir sorumluluk olduğunu vurguluyor.
Orhan Bursalı, “Bu 500 hafta, bir keyifli çalışmanın bilimle iç içe bir maceranın toplamı. Türkiye’de popüler bilim yayıncılığının öncüsü olmaktan gurur duyduğumuz dergimizin 500. sayısıyla, sadece bir kilometre taşını değil, bilimin toplumla kurduğu 500 sayılık kesintisiz bağı kutluyoruz. Bu macera, Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji’nin 29 yıl, 1501 sayı süren kamusal- toplumsal katkının ve yayının da bir devamı, parçasıdır. Bundan onur duyuyoruz…” diyor yazısında.
Bir başka yazımızda “Türkiye gibi bilimsel tartışmaların zaman zaman ideolojik söylemlerin gölgesinde kaldığı, dezenformasyonun hızla yayıldığı, bilime duyulan güvenin kırılgan olduğu bir ülkede bilim dergilerinin varlığı bir lüks değil, temel ihtiyaç. Türkiye’de bilimsel bilgiye erişimin önündeki temel engellerden biri de “bilgi eksikliği” değil; eleştirel okuma kültürünün zayıflığı” diyoruz.
Yapay Zekâ Paradoksu – Tanol Türkoğlu
Makine öğrenmesi modelleri, modern dünyanın “düzen yaratma” takıntısıyla nasıl örtüşüyor? Türkoğlu, “eski güzel yapay zekâ” yaklaşımlarının neden yeniden tartışılmaya başlandığını, önyargı sorununun teknoloji-politikayı nasıl belirlediğini inceliyor.
Doğan Kuban’dan tarihsel uyarı: Bilim ve Türkiye yine aynı sapakta. Osmanlı’nın bilim ve teknoloji geriliğinin bir imparatorluğun kaderini nasıl tayin ettiğini anlatan Kuban, Türkiye’nin bugün de benzer bir sapakta durduğunu hatırlatıyor. Tekerlekten atombombasına kadar teknolojinin tarihsel belirleyiciliğine ışık tutuyor.
Ar-Ge neden ürüne dönüşmüyor? – Lale Akarun: Devlet destekli projeler neden gerçek inovasyona dönüşmüyor? Ar-Ge merkezlerinin “göstermelik proje” tuzağına nasıl sıkıştığını, bu yapısal sorunun Türkiye’nin rekabetçiliğini nasıl frenlediğini tartışıyor.
Beynin dört büyük dönüşümü
Yeni araştırmaya göre beynimiz 0–90 yaş arasında dört kritik dönüm noktasından geçiyor: 9, 32, 66 ve 83. Öğrenme kapasitesinden demans riskine kadar pek çok süreç bu kırılmalarla şekilleniyor. Beynin yaşam boyu aslında hiç “sabit” olmadığını anlıyoruz.
10. Rahmi M. Koç Bilim Madalyası Ufuk Akçiğit’e. İnovasyon, verimlilik, sosyal mobilite ve girişimcilik üzerine yaptığı çalışmalarla ekonomi bilimine yeni ufuklar açan Prof. Dr. Ufuk Akçiğit, bu yılın Bilim Madalyası’nın sahibi. Hem ülkemiz hem de Koç Üniversitesi için ayrı bir gurur.
Kuantum Fiziğinden Tao’ya: Niels Bohr ve Yin-Yang: Niels Bohr’un Kraliyet Nişanı için seçtiği Yin-Yang sembolü tesadüf değil. İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Prof. Mehmet Özer, kuantum fiziğinin belirsizlik ilkesiyle Tao felsefesinin kadim dualitesi arasında kurulan şaşırtıcı bağı anlatıyor.
Yapay zekâ ve beynin ortak kaderi: Hermann von Helmholtz’dan Norbert Wiener’a uzanan çizgide, hem beyin hem yapay zekâ esasen birer “tahmin makinesi”. İstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden İklim Atılgan’ın çevirisiyle, modern sinir ağlarının tarihsel köklerine doğru bir yolculuğa çıkıyoruz.
10 yıl süren şempanze savaşı ve zafer sonrası ‘bebek patlaması’: Ngogo şempanzelerinin komşu gruplarla on yıl süren mücadeleyi kazanmasının ardından dişilerin doğurganlığı iki kat arttı. Bu dramatik sonuç, savaş davranışının evrimsel kökenlerini yeniden düşünmemizi sağlıyor. Hayvanlar Dünyası’nda.
Bilim ve beslenme: Fasulyenin gücü
Baklagiller hem ucuz hem besleyici hem de çevre dostu. Buna rağmen neden yeterince tüketmiyoruz? Sağlık ve sürdürülebilirlik açısından neden stratejik bir gıda olduklarını anlatıyoruz.
Böcek ailesinin ihmaller zinciri : Prof. Dr. Mahmut Yanar, fosfit zehirlenmesinin acı hikâyesi üzerinden, tarım ilaçlarının denetimsiz kullanımının ölümcül sonuçlarını aktarıyor. Kimyasalın terör amaçlı kötüye kullanım riskine kadar uzanan karanlık bir tablo…
Grafik Bilgi: Dünyanın En Büyük İmparatorlukları: World GeoHistogram, imparatorlukların yükseliş ve çöküşlerini tek bakışta karşılaştıran çarpıcı bir zaman çizelgesi sunuyor. Tarihin büyük yayını bu kez görsel bir kronolojiyle gözlerimizin önünde.
Meraklı Çocuk: Bulutlar ne kadar ağırdır? Mercan Bursalı, çocukların en masum sorularından birini bilimsel hesaplamalarla yanıtlıyor. Bulutların gerçekten ne kadar ağır olduğunu öğrendiğinizde şaşıracaksınız.
Araştırma Gündemi – Nilgün Özbaşaran Dede hazırladı
•Öpüşmenin tarihi 21 milyon yıl öncesine gidiyor. •Yaşamın zaman çizelgesi daha da geriye çekildi. •Kazakistan’da dev bir Tunç Çağı yerleşmesi bulundu; Avrasya arkeolojisinin sınırlarını genişleten bulgular… Dijital sayımızda daha fazlası var. İran’ın susuzluğu bize ders olur mu. Bilmediğimiz coğrafya olayları ve daha niceleri. Logomuzun yanındaki karekod ile hepsini göreceksiniz. Bulmaca sayfamızla, Tayfun Akgül ve Ergun Akleman’ın bilim tarihi bant öyküleriyle her hafta size evde de herkesin okuyabileceği konu ve köşelerimizle, her hafta iyi bir dergiyi size iletmek için çalışıyoruz.
***
500 hafta boyunca bizimle yürüdüğünüz için teşekkür ederiz. Bu sayı, sadece bir dönüm noktası değil; bilime, akla, eleştirel düşünceye verdiğiniz değerin bir yansıması. Dergiyi ayakta tutmak için büyük emek veriyoruz. Okur desteği olmadan bir bilim dergisinin nefesi uzun olamaz.
Gençlere dijital abone duyurumuzu bu hafta son kez yayımlıyoruz. Destek ve yardımlarınız için teşekkür ederiz.
Gelecek sayıda buluşmak dileğiyle.
Özlem Yüzak
***
Bir abonelik, bir genç, bir umut!
Laik, demokratik, çağdaş bir Türkiye’nin temelleri; eleştirel düşünen, bilimsel akılla donanmış gençlerin omuzlarında yükselir. Bugün bu gençlere bilgiye, bilime, dünyaya açılan bir pencere armağan edebilirsiniz.
Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) bursiyerleri, Türkiye’nin dört bir yanından gelen, eğitimle geleceğini kurmaya çalışan gençlerdir. Onlara Herkese Bilim Teknoloji dijital dergi aboneliği hediye ederek, hem eğitim yolculuklarına katkı sağlayabilir hem de bilimle aydınlanan bir gelecek için bir adım atabilirsiniz. Hedef geçen yıl olduğu gibi bu yıl da 100 genç.
Kampanya kapsamında 1 yıllık dijital abonelik bedeli özel olarak 1.500 TL’ye indirildi.
Destek olmak için info@herkesebilimteknoloji.com adresine “Çağdaş gençlere dijital abonelik desteği” açıklamasıyla mesaj atmanız ve kaç öğrenciyi desteklemek istediğinizi belirtmeniz yeterli.
Bir abonelik, bir genç, bir umut.
Hesap bilgileri:
IBAN: TR97 0006 7010 0000 0046 9424 72
HBT Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.
