Bu haftaki kapağımızda, insanlığın yeniden hızlanan tehlikeli yönelimine dikkat çekiyoruz: küresel silahlanma yarışı. 2025 yılı, savunma harcamalarında tarihin en büyük sıçramalarından birine sahne oluyor. Soğuk Savaş’ın, görece dingin geçen ama yerel savaşların da hiç eksik olmadığı yılların ardından dünya, adeta topyekün, bir kez daha ordulara, silahlara, caydırıcılığa ve yapay zekâ destekli savaş teknolojilerine muazzam kaynaklar ayırıyor. Küresel savunma bütçesi ilk kez 2.7 trilyon doları aştı. Bu sadece ekonomik bir rekor değil; aynı zamanda stratejik, teknolojik ve etik bir dönemeç.
Üstelik bu bütçenin önemli bir bölümü artık klasik tank ve tüfeklere değil; uydu sistemlerine, kuantum destekli iletişime, otonom dronlara ve yapay zekâ algoritmalarına gidiyor. İnsanlığa yararlı bilimsel araştırmalara ayrılan fonların savaş teknolojilerine yöneleceği açık seçik. Bu açıdan da kaybeden insanlık olacak.
Dünya neden her zaman savaşa hazır da barışa değil? Peki ya bu paralar sağlık, eğitim ya da iklim krizine ayrılsaydı ne olurdu? Bu soruları birlikte düşünmeye çağırıyoruz.
Bu sayıda neler var?
Lale Akarun, akademideki görünmeyen savaş alanını yazıyor: Akademik Sahtekarlıkla Savaş. Türkiye'de bilim ödülü almış bir akademisyenin en çok geri çekilen yayınlara sahip olması, bilimsel etik meselesini gün yüzüne çıkarıyor.
Tanol Türkoğlu, yapay zekâya dair yorgunluk söylemlerinin tersine “FURYA – PARA DENKLEMİ” başlıklı yazısında, teknolojinin hâlâ “abartılmadığını” savunuyor. Bilim insanının merakla, iş insanının ise parayla yönlendiği bir denklemde, Eric Schmidt’in TED konuşması yazısının merkezinde yer alıyor.
Doğan Kuban, tarihin kültürel kodlarına dönüyor: Osmanlı Resim Yasağı Nasıl Cehalete Dönüştü? İslam coğrafyasındaki resim yasağının estetik, düşünsel ve uygarlık açısından bedelini tartışıyor.
Ali Akurgal, zor bir konu üzerine, anti-madde ve gelecekteki olası teknolojileri üzerine yazdı.
Bilim ve Gelecek Dosyaları
- Genetikle gelen mucize: Edinburgh Üniversitesi'nden bilim insanları, bakterilere plastik yedirdiler, onlar da parasetamol üretti. Hem çevreyi temizleyen, hem ilaç yapan bu yöntem, bakterilerle devrim yaratabilir.
- Likya’nın Sessiz Çığlığı: Prof. Dr. Reha Günay, doğaya karşı değil doğayla birlikte yaşamayı öneriyor. Beton ve asfalt yerine, yerel kültür ve ekosistemin sesine kulak verilmeli.
- Karışık Beyin – 2. Bölüm: İstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden İlkim Atılgan’ın çevirisiyle beynin sinir otoyolları üzerine düşündürücü bir yazı. Duygular, düşünceler ve eylemler yalnızca kimyasalların değil, karmaşık bağlantıların sonucu olabilir mi?
- Grafen – Karbonun Harika Hali: İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Prof. Dr. Nihal Sarıer, Andre Geim ve Konstantin Novoselov’un basit ama devrimsel deneyini anlatıyor. Elektronikten biyotıbba, malzeme biliminden enerjiye kadar grafenin dönüştürücü gücünü keşfedin.
Gazi Yaşargil’in ardından
Yakın zamanda aramızdan ayrılan Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in ardından 2 önemli yazıyı paylaşıyoruz. Biri Prof. Dr. Cengiz Kuday’dan … Bir efsane beyin cerrahi üzerine…Dünyada modern beyin cerrahisinin dönüm noktası kabul edilen Prof. Dr. Gazi Yaşargil insan beynini yer küreye benzetirdi. Bu yalın benzetiş içinde gizlenen anlam öylesine derin ve çok boyutludur ki, geometrik doğrunun bulunmadığı bu küresel yapıya parmak uçlarımızla dokunabilmek kadar yakın olduğumuzda bile var oluşun ulaşılmazlığını hissederiz.
Prof. Dr. Mustafa Çetiner ise Müzik ve Tıp bileşiminde ünlü cerrahımızı anlattı.
Doğa, Yaşam ve Merak
- Hayvanlar Dünyası: Mürekkep balıkları, sinyalleşme için kollarını kullanıyor. Bilim insanları bu karmaşık kol hareketlerinin bir tür “dil” olduğunu düşünüyor.
- Nilgün Özbaşaran Dede’nin Araştırma Gündemi:
- Sigara dişlerde nasıl kalıcı iz bırakıyor?
- ALS hastalarına umut olacak sinir dokusu modeli
- Şehir ışıkları bitki dünyasını nasıl etkiliyor?
- Bilgi Küpü: Arabaların kaput süsleri neden yok oldu?
- Ozempic Dizisi – Final: Rita Urgan bu haftaki yazısıyla diziyi tamamlıyor.
- Meraklı Çocuk: ABD’de ahırlar neden kırmızıya boyanır? Sorunun yanıtı düşündüğünüzden daha ilginç olabilir. Mercan Bursalı hazırladı.
***
Bu sayımızda savaş ve barış, bilim ve etik, doğa ve teknoloji gibi birçok boyutu iç içe ele alıyoruz. HBT’yi yayarak, paylaşarak, dijital abonelikle destekleyin. Çünkü bilimle kalmak, gelecekle kalmaktır.
Okurlarımıza not: Şimdiye kadar dijital sayımızda olup da basılıda olmayan haberleri sayfaları, ancak bir sonraki HBT’nin başlık kenarındaki karekod ile size iletiyorduk. Bu sayıda artık, karekodda, dijitaldeki haberleri de hemen görebileceksiniz.
Bilimle, merakla, umutla…
Özlem Yüzak
