Ayak yapısı kişiden kişiye farklılık gösterir. Ayakta iki temel kavis vardır. Bunlardan biri ayağın tarak kemiklerinin ön tarafında bulunan, ayağı enine kesen kavis, diğeri ise ayağın iç bölümünde bulunan uzunlamasına kavistir. Düztabanlık, ayağın iç kavisindeki çöküklükten kaynaklanan durumdur ve en sık görülen ayak kavis anomalisidir.
Peki düztabanlık hayatın hangi döneminde görülebilir?
Yenidoğan ve çocuklardaki düztabanlık gelişimseldir. Bebek doğduğunda ayak kavisi belirgindir. Ancak bu kavis birkaç hafta içinde yağ yastıkçığı ile dolar. Bebeklik dönemindeki yağ yastıkçığı 1 yaşında kaybolur. Büyüme ile çocuğun hem ayak boyu değişir hem de kas ve bağ dokusu gelişir. Çocukluk çağındaki gelişimsel düztabanlık 6-7 yaşına kadar düzelir. Ayağın büyümesi kız çocuklarda 14, erkek çocuklarda ise 16 yaşına kadar devam eder.
Ayağın doğal kavislerinin oluşumunda ayak içi kas ve bağlarının güçlenmesi çok önemlidir. Bu gelişim için de çocukların çıplak ayakla dolaşması önemlidir. Çocukluk döneminin ayakkabıları da “çıplak ayak modeli”ne göre yapılmalıdır.
- 0-1 yaş arasındaki çocukların ayakkabıya ihtiyacı yoktur, bu dönemde sadece soğuktan korunmak için çorap yeterlidir.
- 1-2 yaş arasındaki çocukların sert tabanlı ayakkabı giymesi, ayak ve ayak bileğinde baskı yaratarak ayak gelişimini olumsuz etkiler. Çocuğun ayağını soğuktan ve çevreden koruyacak yumuşak tabanlı ilk adım ayakkabıları kullanılmalıdır.
- 2-4 yaş arasındaki çocuklar hareketlidir. Bu yaşlarda ayak kemikleri gelişir. Ayak kemiklerinin doğru gelişimi için vücut yükünün ayaklara binmesi gerekir. Ayak, ayakkabının içine topuktan oturmalı, ayakkabı kenarları sert olmamalı, parmaklar rahat hareket etmelidir, yani ayakkabı, ayağın doğal fonksiyonel hareketlerini desteklerken, doğal olmayan hareketlerden korumalıdır. Bu yaş grubunda ayakkabı tabanına kavis takviyesi gereksiz olduğu gibi, ayak gelişimini olumsuz etkileyebilir.
- 4-6 yaş arasında çocuğun ayağı hızlı büyür. Ayak incelir ve uzar. Bu yaş grubu çocuk yuvaya gider, spor yapar. Bu nedenle ayakkabının tabanı esnek ve düz olmalıdır. Ayağın topuk kısmı ayakkabıya iyi oturmalı ve bileği desteklemelidir. Ayakkabı taban desteğine bu yaş grubunda da gerek yoktur.
- 6 yaşından sonra ayakkabılarda orta kavis takviyesi gereklidir.
Erişkinlerde düztabanlık görülme oranı %15 civarında seyreder. Genellikle kalıtımsaldır, yani aile öyküsü vardır. Obez okul çocuklarında, Afro-Amerikanlarda, ayakkabı giyen çocuklarda düztabanlık daha sık görülür.
Sert ve esnek olmak üzere iki tip düztabanlık vardır. Sert düztabanlıkta ayak içi eklemlerin hareketi azalmıştır. Normalde parmak ucunda yükseldiğimizde ayak kavisi belirginleşir. Sert düztabanlığı olan kişilerde bu belirginleşme olmaz. Bu durum doğuştan kemik bozukluklarına, tendon rahatsızlıklarına veya kontrolsüz kas kasılmalarına bağlı olabilir. Bu hastaların mutlaka uzman doktor tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Esnek düztabanlık; bağlardaki esneklik, ayak içi kasların güçsüzlüğü, kemik bozuklukları veya genel güçsüzlük durumlarına göre doğal veya bir hastalığa bağlı olabilir. Üç tiptir: Tip I fonksiyonel düztabanlık, Tip II hipermobil düztabanlık ve Tip III tibialis posterior tendon disfonksiyonuna bağlı klinik düztabanlık.
Tip I düztabanlık, çocukluk çağında en sık görülen tiptir. Topukta dışa dönüklük olur. Genellikle ağrısızdır. Bu tip düztabanlıkta topuğu düzeltmeye yönelik tabanlıklar faydalı olur.
Tip II düztabanlık eklemlerin aşırı hareketliliğine bağlı gelişir. Ayak bağlarında gevşeklik söz konusudur. Bu gevşeklik genetik olabileceği gibi, Down sendromu, Marfan sendromu, Ehler-Danlos sendromu gibi sistemik durumlara bağlı olabilir. Hastaların ağrısı varsa görüntüleme gerekebilir. Ağrılı olgularda duruma kemik bozuklukları eşlik edebilir. Bu olgularda cerrahi tedaviler gerekebilir.
Tip III düztabanlık, Tip II düztabanlıkla karışır. Tip III düztabanlık tendon fonksiyon bozukluğuna bağlı gelişir ve genellikle 20 yaşın altında az görülür. Bu durum daha çok dansçılarda, buz patencilerinde, ani hızlı yön değişimi gerektiren futbol, basketbol, tenis gibi sporları yapanlarda görülür. Bu olgularda genellikle ayağın arka iç tarafında ağrı vardır. Bu ağrı ilgili tendonun zorlanmasına bağlıdır. Önce tendon zorlanması olur, durum kronikleştikçe kısmi yırtıklar veya gerilmeye bağlı kopuklar oluşabilir. Bunun sonucunda da düztabanlık ortaya çıkar.
Düztabanlığın birçok sebebi vardır. Doğal, yapısal olabileceği gibi hastalıklara bağlı da gelişebilir. Bu nedenle uzman değerlendirmesi gereklidir. Halk arasında mecazı kısmetsiz, talihsiz, kötü şans getiren anlamlarında kullanılan düztabanlığın kötü şansı sadece tabanın sahibinedir.
Doç. Dr. Yaprak Ataker
VKV Amerikan Hastanesi – Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü
Bu yazı HBT'nin 101. sayısında yayınlanmıştır.
