Neandertal, ya da bilimsel ismiyle Homo neanderthalensis, soyu yaklaşık 40.000 yıl önce tükenmiş olan bir insan türüdür. Neandertal insanının fosilleri ilk defa 1856 yılında Düsseldorf, Almanya yakınlarında bulundu. Mağaralardaki kireç, fosil oluşumunu ve korunmasını kolaylaştırdığı için, bu tür hakkında pek çok bilgiye sahibiz. Mesela, vücutlarını renklendirmek ve süslemek için boya kullandıklarını, avlandıklarını, ve avlanmak ile günlük hayat için alet-edevat geliştirdiklerini biliyoruz. Fosillerin bulunduğu bölgelerde yapılan çalışmalar sayesinde, ateşi kullandıklarından da haberdarız. Gene de, şu ana kadar tartışılan konulardan bir tanesi, neandertal insanının ateşi yakmayı bilip bilmediğiydi. Dillendirilen görüşlerden birisi, neandertallerin ateş yakmaktan ziyade orman yangınları veya yıldırımlar nedeniyle çıkan ateşi kullandıkları yönünde.
Hırvatistan’da bulunan Krapina Neandertal Müzesi, neandertallere ve onların yaşamına dair pek çok tarihi esere ev sahipliği yapıyor. Resimde o dönemki yaşama dair bir kesit sunuluyor. Neandertaller, kendi yaptıkları aletlerle bu yazının konusu olan ateşin etrafında toplanmış durumda.
Geçtiğimiz haftalarda Scientific Reports’da yayınlanan bir çalışma, neandertallerin ateş yakmayı bilebileceğini gösteriyor. Neandertallerin yaklaşık 50.000 yıl önce yaşadıkları bölgelerden olan Pech-de-l’Azé I, Fransa’da yapılan kazılarda, kalıplar halinde mangandioksit içeren kalıntılar bulundu. Mangan bileşikleri, özellikle de mangandioksit, kireç taşının yoğun olarak bulunduğu bu bölgede oldukça rahat rastlanan bileşiklerdir. Sahip olduğu siyah renk nedeniyle, mangandioksitin boya yapımı ve vücutların renklendirilmesinde kullanıldığı düşünülüyordu. Çalışmada ise farklı olarak boya amaçlı olarak kömür ve diğer manganoksitlerin de kullanılabileceği, ancak kazı bölgesinde özellikle mangandioksitin bulunduğu belirtiliyor.
Mangandioksiti diğer manganoksitlerden ayıran özellik ise bu bileşiğin güçlü bir oksitleyici olması nedeniyle ateş oluşumunu tetikleyip kolaylaştırabilmesidir. Nitekim, mangandioksit serpiştirilmiş odunların, normalde olduğundan yaklaşık 100 oC daha düşük bir sıcaklıkta alev aldığı, gene aynı çalışmada gösterildi. Elde edilen sonuçlar, elbette, mangandioksitin farklı amaçlarla da kullanılabileceğini elemiyor; ancak neandertalların ateş yakmayı bildiklerini ve bunun için de mangandioksiti kullandıklarını öneriyor. Çalışma, neandertallerin ateş üstündeki hakimiyetini anlamamızı sağlayabilecek yeni çalışmalar için yol gösterebilir.
Derleyen: Batuhan Kav
Kaynaklar:
- http://www.sciencemag.org/news/2016/02/neandertals-may-have-used-chemistry-start-fires?utm_campaign=email-news-latest&et_rid=17038882&et_cid=311584
- Heyes, P. J. ve diğerleri. Selection and Use of Manganese Dioxide by Neanderthals
- Scientific Reports 6, Makale Numarası: 22159 (2016)
Resim: commons.wikimedia.org, CC-BY-SA 3.0
