Haberleşme demek iletişim kurmak demek. Dedikodu en hızlı yapılan haberleşme türü olup sosyal medya öncesinde kulaktan kulağa yapılırdı. İnsanlık tarihine bakıldığında duman, ses/gürültü, ateş, ayna (kaleler veya fenerler arasında, açık denizde gemilerin bayraklarla, toplarla veya ateş gibi ışık kaynağı ile haberleşme) veya posta güvercinleri ya da atlı elçiler (ve hatta maratoncular) ile haberleşme yapılagelmiştir. Aslında, telgrafın icadına kadar haberleşme teknolojisinden söz etmek söz konusu değildir. Her neyse, kısa kısa göz atalım isterseniz.
MS 1911: Dersaadet’te durum: Halkın telefon kullanabilmesine ilişkin yasa çıkarıldı. Yasanın fiilen faaliyetine geçmesi için Silahtarağa elektrik santralinin kurulması gerekmekteydi. Bir İngiliz şirketi telefon imtiyaz hakkı için başvurdu.
MS 1914: İşletme imtiyazı bir Macar şirketine verilen Silahtarağa Termik Santrali üretime geçer geçmez (hem de 14 Şubat Sevgililer Günü’nde) telefon imtiyaz hakkını almış olan İngiliz şirketi İstanbul’un iki yakasına (6400 hatlık Beyoğlu, 9600 hatlık Tahtakale ve 2000 hatlık Kadıköy) telefon santrallerini kurdu. I. Dünya Savaşı başlayınca imtiyaz iptal edildi. Şebeke devlete geçti.
MS 1916: Westinghouse şirketinin mühendisi Frank Conrad (1874-1941) Pittsburgh'daki evinden müzik yayını yapınca bir cihaz edinen ahali de bağlanıp dinlemeye başlar. Şirket bu potansiyeli fark edince ilk ticari radyoyu kurup devreye sokar. (Pittsburgh’taki günlerimden hatırlarım KDKA radyo istasyonunu.) Artık insanların hayatına amatör radyoculuk, amatör yayın, profesyonel radyo istasyonu gibi kavramları girmeye başlamıştır.
MS 1925: Memleketimizde de “Telsiz Tesisi Hakkında Kanun” çıkarıldı. Bu yasa ile Ankara’da büyük bir telsiz istasyonu ve memleket sathında bir telsiz şebekesi kurulması öngörülmekteydi.
MS 1926: Henüz devletin PTT sorumluğundaki telsiz istasyon inşaatları başlamamışken, inşaatlar tamamlandığında yayın yapacak Telsiz Telefon Türk Anonim Şirketi (TTTAŞ) kuruldu.
MS 1926-1927: Sovyetler Birliği ve ABD’nin Bell Labs’ta aşağı yukarı aynı zaman diliminde televizyon icat edildi.
MS 1933: Amerikalı elektrik mühendisi Edwin Howard Armstrong sinyal bozulmalarını ve paraziti büyük ölçüde azaltan FM (Frekans Modülasyonlu) radyoyu icat etti. Böylece radyo yayınları parazitsiz ve çok daha berrak hale geldi.
MS 1939: İskoç mühendis Robert Watson-Watt (1892-1973) öncülüğünde geliştirilen İngiltere'nin Chain Home kod adlı radar erken uyarı sistemi devreye girdi.
MS 1947: William Shockley (1910-1989), John Bardeen (1908-1991) ve Walter Brattain (1902-1987) transistörü icat etti. Artık elektronik camiada “mertlik” de bozuldu!
MS 1948: Claude Shannon (1916- 2001) "Mathematical Theory of Communication" adlı yüksek lisans teziyle modern haberleşmenin temelini attı. Çalıştığı laboratuvarın koridorlarında tek tekerlekli bisikletiyle canbaz gibi dolaşırdı.
MS 1950-1956: ABD Hava Kuvvetleri, hava savunmasını yönlendiren ve radar istasyonlarını koordine eden SAGE (Semi-Automatic Ground Environment) sistemini kurdu. Böylece bilgisayarlar arasında iletişim kurmanın temeli atıldı.
MS 1952: Ülkemizdeki ilk televizyon yayını İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından yapıldı.
MS 1955: Amerikalı mühendis Peter Elias (1923 – 2001) haberleşme/bilişim teknolojisine öncü katkılar yaptı. Kanal kodlama için konvolüsyonel kodların icat edilmesine yol açtı. (Buna 2G diyenler çıkacaktır.)
MS 1956: TAT-1 denilen, Newfounland ve Iskoçya arasına döşenen ilk transatlantik telefon kablosu hizmete girdi.
MS 1957: Sputnik-1 adlı ilk yapay uydu Sovyetler Birliği denilen (ama artık mevcut olmayan) bir ülke tarafından tarafından fırlatıldı.
MS 1960: Amerikalılar Echo-1 ismindeki pasif haberleşme uydusunu orta yörüngeye fırlatarak Sputnik-1’e yanıt verdi.
MS 1960: Peter Elias’ın öğrencisi Robert Gallager (1931-) tarafından Low-Density Parity-Check (LDPC) kanal kodlaması icat edildi. Heyhat! Bu kodlama teknolojik yetersizliklten dolayı 4G’ye kadar kullanılmadı.
MS 1961: Türkiye-SSCB dünya kupası eleme maçında (2-1 kaybetmişiz) ilk naklen TV yayını İTÜ Taşkışla binası tepesinden (İTÜ hocası Adnan Ataman tarafından, 12 Kasım 1961) yapıldı. Maçı radyodan naklen anlatan spiker Halit Kıvanç’ın sesi radyodan alınıp televizyona aktarılmıştı. Spikerin konudan haberi yoktu. (Bakınız: 1983 basımlı "Gool Diye Diye" başlıklı Halit Kıvanç kitabı.)
MS 1962: Telstar-1 isimli ABD ile Avrupa arasında televizyon yayını yapacak ilk aktif haberleşme uydusu NASA tarafından fırlatıldı. Uydu 7 ay çalıştı, sonra ABD’nin Starfish Prime adlı nükleer testinin etkilenip sustu! Çalışmayan bu uydu halen Dünya çevresinde tur atmaktadır. (Gelecekte hava-i turistler bu uyduyu görmek amacıyla paraya kıyıp uzaya çıkarsa hiç şaşırmam.)
MS 1963: Radyasyona dayanıklı, telefon ve televizyon kanalları taşıyabilen Telstar-2 uydusu NASA tarafından uzaya fırlatıldı.Toplam iki yıl aktif çalıştı. Halen Dünya çevresinde tur atmayı sürdürür bu uydu…
MS 1964: IBM tarafından American Airlines için SABRE (Semi-Automated Business Research Environment) havayolu rezervasyon sistemi kuruldu.
MS 1964: 100'den fazla ülkeyi kapsayan uluslararası uydu haberleşme kuruluşu Intelsat (International Telecommunications Satellite Organization) kuruldu.
MS 1964: İlk yersabit (geostationary) uydu Syncom 3 fırlatıldı. Japonya’daki 1964 Olimpiyat oyunlarının canlı yayınlarını taa Tokyo’dan Batı’ya getirdi.
MS 1965: Ticari amaçlı ilk dünyanın dönüşü ile eşlemeli (geosynchronize) uydu olan Early Bird (INTELSAT I) uzaya fırlatıldı.
MS 1966: Charles Kao (1933-2018) ve George Hockham (1938-2013) cam fiber optik kablo üzerinde çalışarak yüksek kayıp oranını düşürdüler. Artık ışık hızıyla haberleşme mümkün olabilecekti (bu teknolojinin pratikte kullanılabilmesi 1970'lerin sonlarını buldu).
MS 1967: Andrew Viterbi (1935-) bozuk iletim kanallarında iletilen verilerin kurtarılması için ‘Viterbi kod çözme’ algoritmasını geliştirdi. Bu kişi aynı zamanda Qualcomm denilen dev telekomünikasyon şirketinin de kurucusudur.
MS 1969: Lawrence Roberts’in (1937-2018) başını çektiği ARPANET adlı ilk paket anahtarlamalı bilgisayar ağı kuruldu. Başlangıçta dört ağ noktası UCLA, SRI, UCSB ve Utah Üniversitesi birbirine bağlandı.
MS 1971-1972: ARPANET 15 servis ile hizmete girdi. ARPANET ile e-posta kullanımı yaygınlaştı.
MS 1973: Robert Metcalfe (1946-) yerel ağ bağlantılarının çoğunun temeli Ethernet'i icat etti.
MS 1973: Vinton Cerf (1943-), TCP (Transmission Control Protocol) protokolünü geliştirdi. IP (Internet Protocol) ile birlikte yeni bir ağ şeması ortaya çıktı. İnternet adım adım büyüyor...
MS 1979: Japonyada 1G iletişim başladı. Tüm jenerasyonlar arasında tamamen analog olan tek sistem budur.
MS 1989: 160 000 bilgisayarın internet erişimi sağlandı.
MS 1990: Tim Berners-Lee (1955 - ) CERN'de World Wide Web'in ilk versiyonunu geliştirdi. Minnesota Üniversitesi de boş durmadı, Gopher adlı arama motorunu çıkardı.
MS 1991: 2G ile dijital haberleşmeye geçildi. İlk ticari 2G kullanım Finlandiya'da başladı. (Merak edenler TDMA ve CDMA teknolojilerini araştırsın.) Türkiye'de araç telefonları kullanılmaya başladı.
MS 1993: İlk renkli görseller içeren web tarayıcısı Mosaic oluşturuldu.
MS 1993: Turbo kodları Fransa'da icat edildi.
MS 1993: Ege Üniversitesi öncülüğünde kurulan, Türkiye Üniversite ve Araştırma Kurumları Ağı ile internet memlekete geldi. İlk yurtdışı bağlantısı ODTÜ üzerinden Ankara-Washington arasındaki kiralık hat ile sağlandı.
MS 1994: Türkiye'nin ilk uydusu Türksat-1A fırlatıldı ve kalkışından 12 dakika sonra infilak etti. Peşinden Türksat-1B uydusu aynı yıl içinde gönderildi. Heyhat! Türksat-1B infilak etmedi!
MS 1994: senesinde dönemin Başbakanı Tansu Çiller’in, dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’i aramasıyla Türkiye tarihinde ilk kez cep telefonu ile resmi görüşme yapıldı. (Asistanım Cabbar’a göre bu görüşme 2G ile yapılmış, yani 1G’yi atlamışız.)
MS 1996: Türksat-1C infilak etmeden hizmete alınmıştır.
MS 2001: Japonya’da 3G kullanıma sunularak video görüşme ve mobil internet gibi hizmetler devreye girdi. Turbo adıyla bilenen kodlar kullanılmaya başladı.
MS 2001: Türksat 2A (Eurasiasat 1) uydusu fırlatıldı. Bu uydu da infilak etmedi!
MS 2008: Müthiş bir şey oldu! Bilkent Profesörü Erdal Arıkan (Gallager’in öğrencisi) “Polar Kodlar”ı icat etti. Haberleşmenin seyri değişti.
MS 2009: Türkiye 3G ile tanıştı. (Ben tanışamamıştım henüz.)
MS 2009: Norveç ve İsveç’te 4G kullanıma girdi. Haberleşme hızları yüksek, kodlar Turbo (kimin umurunda!)
MS 2019: Güney Kore’de ticari 5G kullanılmaya başlandı. Erdal hocanın kulakları çınlasın, polar kodlar resmen devrede.
MS 2024: Haberleşme uçtu gitti. Dünya’daki herkes ve herşey sürekli erişilebilir hale geldi. Sosyal medya çoluk çocuğun oyun alanı oldu. Savaşlar gündelik hayatın sıradan olayları haline geldi, insanlar her türlü vahşeti kabullendi. Dünyadaki tek olumlu olay HBT’nin Ökkeş yazılarını yeniden yayımlamaya başlamasıydı. (Ökkeş’in asistanı Cabbar Eren Yüzgeç’e bu yazıdaki yardımı için hoca teşekkür etmeyi unuttu!)
Tayfun Akgül
