Bilim insanları, alet kullanımının insanların ayırt edici özelliği olduğunu düşünmüş olsa da yapılan araştırmalar, hayvanlar âleminde de kara, hava ve denizde alet kullanımında usta canlılar bulunduğunu gösteriyor. Birçok farklı türün bulunduğu bu ortamda böylesine bir davranışın nasıl geliştiğinin incelenmesi, insanlarda alet kullanımının kökenine de ışık tutabilir.
Şempanzeler
Şempanzeler, insanların yaşayan en yakın akrabalarıdır. Fildişi Sahilleri’ndeki bir şempanze yerleşkesinde bulunan, 4300 yıl öncesine ait taş çekiçler, şempanzelerin alet yapmayı ve kullanmayı çok uzun zaman önce, insanların yardımı olmadan öğrenmeyi başardığını gösteriyor. Diğer primatları avlayıp yemek için mızrak yapabilen şempanzelerin, yemek arayan karınca ordularına karşı özel aletler geliştirdiği de bilinmektedir. Yukarıda gördüğünüz yetişkin erkek şempanze, elindeki çubuğu karıncalara karşı kullanmaktadır.
Kargalar
Bilim insanları, kargaların ve akrabalarının istisnai bir zekası olduğunu, bu sayede ince dalları, yaprakları ve hatta kendi tüylerini bile alet olarak kullanabilme becerisini gösterdiklerini söylüyor. Hatta kargaların, suya uzanamadıkları durumda kapların içine taş atıp su seviyesini yükselttikleri gözlendi. Yukarıda gördüğünüz karga, suda yüzen bir solucanı almak için kabın içine taş atarak su seviyesini yükseltiyor.
Orangutanlar
Vahşi doğadaki orangutanlar, yırtıcı hayvanları uzaklaştırmak üzere yaprak demetlerini ıslığa benzer sesler çıkarmak için kullanmaya başlamış ve bu yöntem orangutanlar arasında yaygınlaşmıştır. İlk defa bir hayvan türünün herhangi bir aleti iletişim aracı olarak kullanmış olmasının yanı sıra, bu durum kültürün, yani bilginin bir nesilden diğerine aktarılmasının yalnızca insanlara özgü olmadığını da kanıtlamaktadır. Yukarıda gördüğünüz Borneo orangutanının fotoğrafı, ince dallardan kopardığı yapraklarla, tehdit altında hissettiği zaman ağzından çıkardığı sesli mesajın frekansını değiştirirken çekildi.
Filler
Dünyadaki en zeki hayvanlar arasında yer alan fillerin beyni, diğer bütün kara hayvanlarının beyninden büyüktür. Bazı anekdotlara göre filler, elektrikli tellerin üzerine kütük veya taş düşürerek kısa devre yaptırabiliyor veya başka hayvanların içmesini önlemek için su deliklerinin girişini ağaç kabuklarıyla tıkayabiliyorlar. Asya fillerinin sinekleri ve böcekleri öldürmek için ağaç dallarından yararlandıkları biliniyor.
Yunuslar
Yunusların, denizlerin en zekisi olduğu bilinen bir gerçek. Bilim insanları şimdi de yunusların aynı zamanda alet kullanan canlılar olduğunu ortaya koyuyor. Avustralya Shark Bay’deki bir grup şişe burunlu yunusun, deniz süngerlerini ağızlarının ucuyla taşıyıp okyanusun dibindeki kumları eşelediğini, avlarını böyle ortaya çıkardıkları gözlemlendi. Bu da onları, insanlardan sonra avlanmak için en uzun süre alet kullanan canlı olarak anılmasına yol açıyor.
Susamurları
Samur türünün en büyükleri olan susamurları, istiridye kabuklarını kayaların üzerinden sökmek için taşları çekiç gibi kullanıp ardından kabukları kırarak avlarını ortaya çıkarır. Bu da onların yıllarca alet kullanan tek deniz memelisi olarak bilinmesine yol açmış; ta ki yunusların marifeti ortaya çıkana kadar. Yukarıdaki fotoğrafta, kırıp açtığı istiridyeyi afiyetle yiyen bir susamuru görüyorsunuz.
Goriller
Yetişkin bir erkek insandan on kat daha güçlü olan goriller sadece fiziksel kuvvetten ibaret değiller; aynı zamanda oldukça zekiler de. Vahşi gorillerin su derinliğini ölçmek için ağaç dallarını bir baston gibi kullandığı, derin bataklıklardan ağaç gövdelerini köprü olarak kullanarak geçtikleri biliniyor. Diğer maymun türleri aletleri yiyecek bulmak için kullanırken goriller, karşılarına çıkan zorlukları aşmada da kullanıyor.
Ahtapotlar
Hayvanlar âleminde alet kullananların listesine son eklenen üye, hindistan cevizi kabuğunu taşınabilir zırh olarak kullanan bir ahtapot türü. Damarlı ahtapot, insanların attığı hindistan cevizi kabuklarını tıpkı üst üste dizilen kâseler gibi toplayıp üzerlerine oturuyor, sekiz dokunacını da sertleştirip denizin dibinde yürüyor ve gerektiği zaman bu kâse şeklindeki kabukları zırh olarak kullanıyor. Yukarıda gördüğünüz fotoğraf, hindistan cevizi kabuğuna saklanan bir ahtapot videosundan alınmıştır.
Makaklar
Tayland Lopburi’deki bir Budist tapınağının yakınlarında yaşayan makak maymunlarının, ziyaretçilerin saç tellerini kopartıp ağızlarını temizlemek için kullandıkları görülmüştür. Hatta dişi makakların, yavruları kendilerini izlerken ağız temizleme hareketlerini yavaş yavaş ve abartılı olarak yaptıkları gözlemlenmiş. Kaldı ki primat soyunun en önemli özelliği yeni kuşakları eğitmektir.
Kemirgenler
Kemirgenler bile alet kullanmayı öğrenebiliyor. Degu farelerine, yani kobay ve çinçillayla yakından akraba olan küçük kemirgenlere yemeklerine ulaşmaları için tırmık kullanmaları öğretilebiliyor: saydam, plastik bir çitin bir tarafına Degu faresi, öbür tarafına da ay çekirdeği konuyor. Küçük bir tırmık verilen fare, ay çekirdeğini çitin arasından çekmek için bu tırmığı kullanıyor.
Derleyen: Sevda Deniz Karali
