Türümüzün doğum yeri Afrika, bu kesin bilgi. Fakat Homo sapiens’in ilk temsilcisinin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı, yetersiz fosiller nedeniyle tartışmalı. Doğu Afrika uzun bir süre insanlığın doğum yeri olarak kabul edildi, çünkü birçok öncü insan kalıntıları dışında burada en eski iki insan fosili de bulunmuştu. Etiyopya’daki 170.000- 197.000 yıllık Herto ve Omo-Kibish kafatasları. Fakat genetik analizler ve Fas’ta bulunan 300.000 yıllık Homo sapiens fosilleri, insanlığın beşiğinin Doğu Afrika olduğunu konusunda şüpheler uyandırdı. Doğu Afrika şimdi yeniden sahnede.
Cambridge Üniversitesi’nden Celine Vidal ve ekibi Doğu Afrika’da bulunan en eski ve en ünlü kafatası olan Omo-1’i yeniden tarihlendirdi. Bu fosil 1960’lı yıllarda, Güneybatı Etiyopya’daki Omo –Kibish formasyonunda bulunmuştu. Bu bölge volkanizmayla biçimlenmişti ve Omo – 1 de çok katmanlı bir volkanik tortuyla kaplıydı. ‘Fosiller kalın bir volkanik kül tabakası altında bulundu ama hâlihazırdaki radyometrik yöntemlerle bunu hiç kimse tespit edemezdi, çünkü kül çok ince taneliydi’ diyor araştırmacılar. Ayrıca radyokarbon yöntemiyle tarihlendirilmesi de çok zordu.
197.000 yıl olarak saptanan tarih bu yüzden hiç güvenilir değildi. Vidal ve ekibi bu yüzden buluntu yerine giderek, kafatasının bulunduğu tabakanın üzerindeki külden yeni örnekler aldılar. Ayrıca 250.000 ila 170.000 yıl önce birkaç kez etkinleştikleri bilinen Shala ve Corbetti yanardağlarından da örnekler alındı. Tarihlendirme için de bu örneklerdeki jeokimyasal özellikler karşılaştırıldı. Ekip, bu volkanik malzeme içindeki minerallerin kimyasal bileşimini belirleyip, karşılaştırdıktan sonra, Omo-Kibish’deki kül tabakasını ilk kez daha kesin bir şekilde tarihlendirebildi. Omo-Kibish’den gelen volkanik kül, jeokimyasal olarak 400 kilometre uzaklıktaki Shala volkanından gelen bir patlamayla örtüşüyordu.
Görünüşe göre 230.000 yıl kadar önceki patlama o kadar şiddetliydi ki kül Omo- Kibish’e kadar taşınmış ve orada Omo-1’in kemiklerini kaplamış Bunu göre Omo-1 en az 230.000 yıl önce yaşamış olmalı ki bu daha önceden tahmin edilen tarihten 32.000 yıl daha önce. Yeni tarihlendirme böylece Omo-1’i en eski Afrikalı Homo sapiens yapıyor.
Bununla birlikte Doğu Afrika’nın Homo sapiens’in beşiği mi olduğu ve köklerinin nereye kadar uzandığı şimdilik yine belirsiz. Ancak bu bölge jeolojisi ve çevre koşulları açısından insanlığın beşiği olmak için çok elverişli. En eski atalarımızın kalıntılarının, Rift vadisi gibi jeolojik olarak etkin bir tektonik yarıkta bulunmuş olmaları tesadüf olamaz. Yağmur suyu buralarda göllerde birikiyor ve hayvanları buraya çeken içme suyu rezervlerini oluşturuyordu. Ayrıca vadi binlerce kilometrelerce uzunlukta bir göç koridorunu da oluşturmakta. Sık sık yaşanan volkanik etkinlikler ise taş aletler için malzeme sunuyordu. Dahası volkanik etkinlikler atalarımızın zihinsel gelişimini de tetiklemiş olabilirdi. Nitekim büyük patlamalar doğal çevreyi değiştirdiğinde insanlar bilişsel yetilerini geliştirmek zorundaydı.
Nilgün Özbaşaran Dede
