Koku algımız gün içinde neden değişiyor?

Öne Çıkanlar Yaşam Bilimleri
Koku algımız gün içinde neden değişiyor?

Sabah uyanıp çalışma odama gittiğimde duyduğum kitap kokusunu, gün içinde sabahki kadar etkili bir şekilde duymamamın nedenini hep merak etmişimdir. Neyse ki bilim var ve kafamızdaki soru işaretlerini ortadan kaldırıyor.

Yapılan araştırmaya göre, kokuya karşı duyarlılığımız gün içinde değişkenlik gösteriyor.(1) Nedeni ise biyolojik saatimiz...Bu yeni bulgu koku algısı bilimi açısından çok önemli.

Brown Üniversitesi’nde yapılan çalışmada yaşları 12 ile 15 arasında değişen 37 gencin biyolojik saatleri (sirkadiyen ritimleri) takip edildi. Varılan sonuçlar, koku duyarlılıklarımızın biyolojik saatimize göre değişkenliğini gösteriyor.(2)


Bradley Hastanesi’nin uyku laboratuvarlarında yapılan çalışma, deneklerin dış uyaranlardan izole edilmesini sağlarken deneye katılanların sirkadiyen ritimlerini kayıt altına alan ekip, “Sniffin’ Sticks” yöntemini kullanarak deneklerin koku algılarını değerlendirdi.

Ulusal Sağlık Enstitüsü’nün (NIH) desteklediği çalışmaya göre, koku algısı sabahın erken saatlerine kıyasla öğle saatlerinde -tabiatı gereği- daha keskin olabilir. Çalışmanın sonuçlarına bakılacak olursa bu durumun bireyden bireye değişkenlik göstermediği de söylenemez. Bazı bireylerin diğerlerine göre daha keskin bir koku algısına sahip olduğu, bu araştırmadan bağımsız olarak zaten biliniyordu. Ancak bireyin koku algısının gün içinde değiştiği bulgusu, yapılan bu araştırmayı özel kılıyor.

Brown Üniversitesi’nin Psikiyatri ve İnsan Davranışları Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. Rachel Herz, bu fenomenin daha önce bilinmediğini vurgulayarak bulgunun koku algısı çalışmaları için oldukça önemli olduğunu söylüyor. Herz ayrıca, koku duyumuzun sadece dünyanın güzelliklerini algılamamızı değil, aynı zamanda çevremizdeki olası tehlikelere (yangın, bozulan yemek) karşı tetikte olmamızı sağladığını da ifade ediyor. Gün içindeki algı değişikliklerinin bu tehlikelere karşı önem arz ettiğinin altını çiziyor.

Herz bu bulguları elde ederken bir uyku uzmanıyla beraber çalıştı. Çalışmaya uyku alışkanlıkları üzerinden yaklaşan Psikiyatri ve İnsan Davranışları Profesörü Mary Carskadon, biyolojik saat ve uyku alışkanlıklarının, gençlerin yemek davranışlarını da etkileyebileceğini ve obeziteye neden olabileceğini ifade ediyor. Carskadon, her denek için tam olarak 84 test uyguladıklarını ve koku algısının herkeste farklılık gösterdiğini belirtiyor. Ayrıca her birey için duyusal deneyimlerden daha fazla keyif alabilecekleri periyotların belirlenebileceğini ve yemek tercihlerinin buna göre belirlenebileceğini de sözlerine ekliyor.

Koku reseptörlerine yönelik çığır açan çalışma

Brown Üniversitesi’ndeki araştırmaya önayak olan bilimsel çalışma 1990’lı yıllarda yapılmıştı. Biyolog Linda B. Buck ve Nörobilimci Richard Axel, 1991 yılında yayımladıkları çalışmayla koku reseptörleriyle ilişkili “bin kadar gen ailesinin var” olduğunu tespit etmişti.(3) Bu çalışma onlara “koku reseptörleri ve koklama sisteminin organizasyonuna yönelik yeni keşifleri” sebebiyle 2004 yılında Nobel Fizyoloji/Tıp Ödülü’nü kazandırmıştı.(4) Söz konusu çalışma, koku duyumuzla ilgili yeni çalışmaların da önünü açmış oldu. Boston Üniversitesi’nde koku belleği üzerine uzmanlaşan ve koku sisteminin beynin temporal lobundaki hipokampus ve amigdala bölgeleriyle ilişkisi bulunduğunu ifade eden Nörobilimci Howard Eichenbaum, bir gün asansöre bindiğini ve duyduğu parfüm kokusunun onu lise yıllarına götürdüğünü ifade etmişti.(5) Brown Üniversitesi’ndeki ekibin yaptığı çalışmanın sağladığı bilgiler gibi, tat ve kokuların hatıralarımızdaki derin his ve duyguların tetikleyebildiği bilgisini bugün Buck ve Axel’in çalışmalarına borçluyuz.

Koku algımızla ilgili nörobilim literatürüne geçen çalışmalar gün geçtikçe artıyor. Yeni çalışmalar, koku algımızla ilgili daha bilmediğimiz çok şey olduğunu gösteriyor. Kokuların dünyasına dair yeni keşifler meraklılarını heyecanlandırmaya fazlasıyla yetiyor.

Batuhan Sarıcan / [email protected]

(1) David Orenstein, Smell sensitivity varies with circadian rhythm, study suggests. https://news.brown.edu/articles/2017/10/smell
(2) https://academic.oup.com/chemse/article-abstract/43/1/45/4555280
(3) https://www.britannica.com/biography/Linda-B-Buck
(4) https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2004/press.html
(5) https://www.nbcnews.com/healthmain/smells-nostalgia-why-do-scentsbring-back-memories-895521

Bu yazı HBT'nin 121. sayısında yayınlanmıştır.