Yağmursuz geçen yedi ayın sonunda, sıtma sineklerinin aslında hayatta kalmamaları gerekir. Ama yinede kuraklık döneminin sonunda birden bire ortaya çıkıyorlar. Araştırmacılar şimdi bu duruma bir açıklık getirdiler.
Bilim insanları Mali’deki iki köyde sivrisinek larvalarını işaretleyerek, Afrika’nın Sahel bölgesinde sıtma sineklerinin yedi ay süren kuraklığı atlatabildiklerini gördüler. Anlaşıldığı üzere Anopheles-coluzzii sivrisineklerinin yüzde 18’i kuraklık dönemini, “kuraklık uykusuna” yatarak geçiriyorlar diyor Roy Faiman (Rockville Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Ensitüsü).
Anophel sivrisinekleri normalde sadece birkaç hafta yaşarlar. Sahel bölgesinde aylarca devam eden kuraklık döneminde bu yüzden hayatta kalmamaları gerekiyordu. Oysa Haziranda yağmurlar başladığında sivrisinekler birkaç gün içinde yine ortaya çıkıveriyorlar. Bu süre yumurtadan çıkmak ve larva evresini geride bırakmak için kısadır. İşte bu kuraklık dönemi paradoksu, yıllardır uzmanların kafalarını yoruyordu. Bu konuya bir açıklık getirmek isteyen araştırmacılar, Mali’deki Thierola ve M’Piabougou köylerinde geniş kapsamlı bir deney gerçekleştirdiler. Bunun için de açıktaki su birikintilerine döteryumlu su eklediler. Böylece daha sonraki laboratuvar incelemelerinde, yakalanmış olan Anophel- coluzzii sivrisineklerin larva evrelerini kuruyan su birikintilerinde geçirip geçirmediklerini tespit edebildiler.
Ölçümler kuraklığın başlamasından kısa bir süre önce sivrisineklerin yüzde 33’ünde yüksek döteryum değerleri gösterdi. Mart sonunda veya Nisan başında kuraklığın devam ettiği dönemde kısa bir süre çok çok sayıda sıtma sineği ortaya çıktı. Araştırmacılar bu süre içinde ve yağmur mevisinde sivrisinek toplayarak, döteryum değerlerini kontrol ettiler. Hesaplamalara göre iki köydeki sivrisineklerin yüzde 18’inin kuraklık döneminde köyleri terk etmedikleri anlaşıldı. Geriye kalan sivrisinekler 140 kilometre ilerdeki çeltik tarlalarının bulunduğu Niono’dan gelmişlerdi.
Bu hayatta kalma stratejisi sıtma sineğiyle mücadelede etkili olabilir. Mesela kuraklık döneminde de ilaçlama yapılarak etkin olmayan ve ortada görülmeyen sivrisinekler etkisiz hale getirilebilir. Ayrıca popülasyonun küçülmesini sağlayacak şekilde genetik değişimden geçirilen sivrisinekler de düşünülebilir diyor araştırmacılar. Bununla birlikte sineklerin kuraklık uykusuna yattıkları yerleri bulmak kolay olmayacak.
Nilgün Özbaşaran Dede
