Covid-19 pandemisi sırasında yaşanan kapanmalar yüzünden yalnız kalan birçok insanın uyku alışkanlığı değiştiği gibi kilo sorunuyla da karşı karşıya kaldı. Araştırmacılar bu etkinin arkasında sirkesineğinde de bulunan bir mekanizmanın gizli olabileceğini düşünüyorlar. Nitekim normalde gruplar içinde yaşayan sinekler, sosyal izolasyon sırasında daha az uyurken, daha fazla besleniyorlar.
Bilim insanları bu etkinin altında yatan genetik ve nöronsal mekanizmaları sirkesinekleri inceleyerek anlamaya çalıştılar. Yalnızlık, insanlar ve sürü halinde yaşayan birçok hayvan için iyi değil. Sosyal izolasyonla tetiklenen stres, hem zihinsel hem de bedensel zararlar veriyor. Covid-19 krizi bunu daha da gözler önüne serdi: Yalnızlık beslenme alışkanlığını ve uyku düzenini bozuyor. İncelemeler son yılda yaşanan izolasyon yüzünden birçok insanın kilo aldığını ve uykusuzluktan şikayet ettiğini gösteriyor. Bununla birlikte yalnızlık etkisinin altında yatan mekanizmaların hangileri olduğu kesin olarak bilinmiyor.
New York’taki Rockefeller Üniversitesi’nden Michael Young ve ekibi sosyal izolasyonun sonuçlarını görebilmek için Drosophila melanogaster sirkesineğinden yararlandı. Bu küçük böcekler öyle sanıldığı kadar basit değiller. Onlar da karmaşık bir sosyal davranış sergiliyorlar. Sirkesinekleri yiyecek arayışına gruplar halinde çıkıyor, çiftleşme ritüelleri yapıyor ve minyatür boks karşılaşmaları gerçekleştiriyorlar. Günde toplamda 16 saat uyuyan sinekler bunun bir kısmını öğle uykusu geriye kalanı ise gece uykusu olarak tamamlıyorlar. Ayrıca Drosophila yoğun olarak araştırılmış bir model hayvan. Bu sinek çok kolay yetiştirilebildiği gibi birçok modern inceleme yöntemlerinde de kullanılabiliyor.
Araştırma çerçevesinde ilk olarak sineklerin farklı koşullarda nasıl davrandıkları incelendi. Farklı büyüklükteki gruplarda ve iki kişilik gruplarda yaşayan sineklerde dikkat çekici davranışların arttığı görülmedi. Fakat sinekler tek başlarına bırakıldıklarında git gide daha fazla yemeye ve daha az uyumaya başladılar. Kontrol deneylerinden de anlaşıldığı gibi yeme alışkanlığındaki değişiklik sadece uykusuzlukla alakalı değil. Yalnızlık ve aşırı yeme arasında da bağlantı söz konusu. Araştırmacılar bu davranışların altında yatan mekanizmayı bulmaya çalıştılar. Genetik incelemeler sonucunda açlıkla alakalı olan bir gen grubunun, yalnız bırakılan sineklerde farklı etkinleştiği görüldü.
Araştırmacılar bu davranış değişikliklerin sinirsel arka planını da incelediler. Buna göre P2 nöronları olarak bilinen bir grup beyin hücresinin, uyku düzeni ve beslenme alışkanlığında meydana gelen değişimlerden sorumlu olduğu anlaşıldı. Bu gen grubunun devre dışı bırakılması halinde, aşırı yeme frenlendiği gibi doğal uyku düzeni de geri geldi. Sadece bir gün yalnız kalan sinekler ise sanki bir hafta yalnız kalmış gibi çok yiyor ve çok az uyuyorlar. Bununla birlikte izolasyonun aşırı yeme ve uyku bozukluğu üzerindeki etkisinin anlamı üzerinde sadece tahminler yürütülebiliyor. Bir olasılık yalnızlığın gelecek için bir güvensizlik sinyali vermesi olabilir. Kötü zamanlar için daha fazla beslenmek ve daha uzun süre uyanık kalmak daha avantajlı. Bununla birlikte, insanda benzer mekanizmaların ne derece işlediği henüz bilinmiyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
