Zehirli yılanların ölüm ısırığı doğanın mükemmel bir sistemidir: Yılan, başını çok hızlı bir şekilde hareket ederek ısırır. Bu hareket omurgalı hayvanlar arasında en hızlı olanıdır. Türüne göre yılan daha sonra çentikli bir oluk veya dişteki içi boş bir kanal yoluyla zehrini avına enjekte eder. Bazı yılan türlerinde bu diş sabit değildir, geriye doğru katlanabilir.
Yılanların zehirli aparatları, özellikle de dişleri bu kadar karmaşık bir sistem olmasına rağmen, engerekler, zehirli yılanlar ve zehirli su yılanı Fordonia gibi farklı yılan grupları bu özelliği birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir. Gerçi yılan embriyolarında zehirli dişlerin çukur veya oyuk kanallarının iç dış epitelinin derin kıvrımlarından oluştuğu biliniyordu. Fakat bunun niçin yalnızca zehirli yılanlarda olduğu ve diğer yılanların da bu tür kıvrımların ön aşamalarına sahip olmadığı hala bilinmiyor.
Araştırmacılar bu nedenle 26 yılan türünde zehirli dişlerin morfolojisini ve gelişimini ilk kez mikroskop altında ayrıntılı bir şekilde incelediler. Tahmin edilenin aksine, tüm yılanların dişlerinin içinde bir çeşit mikro kıvrım bulunuyor. Araştırmacılar bu özelliğin, yılanlara özgü olduğunu söylüyorlar. Zehirli dişleri olmayan yılanlarda, Plicidentin olarak isimlendirilen bu diş yapısının tabanı çevredeki dokuyla bağlı. Araştırmacılar bu yüzden kıvrımların dokuyu sabitlemeye yardımcı olduğunu düşünüyorlar. Zehirli dişin nasıl oluştuğunu araştırmacılar şu şekilde açıklıyorlar: Zehirli yılanlarda dişteki kıvrımlar daha belirgin olarak gelişiyorlar ve dişin tabanından ucuna kadar devam eder. Bu oluk, embriyo gelişimi sırasında dişin dışında dar bir çentik olarak da seçilebilir. Bu kıvrım gelişimini tamamladıktan sonra dişin üzerindeki sert dentin oluşur.
Bazı karşılaştırmalar sonucunda, Kuzey ve Orta Amerika çöllerinde yaşayan Heloderma kertenkelelerin de dişlerin çok benzer bir şekilde geliştiği anlaşıldı. Bu sürüngenlerde de plicindentine kıvrımları var bunları zehirli oyukların oluşumu için bir başlangıç noktası olarak kullanıyorlar. Bu da plicidentinin yılanın atalarında zaten var olan ve daha sonra bağımsız olarak tekrar tekrar zehir aparatı için yok edildiğini kanıtlıyor. Bu da yılan dişlerindeki şaşırtıcı morfolojik ve gelişimsel benzerliklerine ve birçok yılan grubunun bu dişleri birbirinden bağımsız olarak geliştirebilmiş olasına yeni ve basit bir açıklama getirmiş oldu.
Nilgün Özbaşaran Dede
