Levha tektoniği sayesinde dünyamızın yüzü sürekli değişiyor. Yeni denizler ortaya çıkıyor, kıtalar çarpışıyor veya parçalanıyor ve parçalar levha sınırlarında yutuluyor. Kıtaların kayması sırasında bazı eski kara kütleleri okyanus sularının altında kaldılar – tektonik Atlantik olarak. Bu tür suya gömülen mikro kıtalar Güney Avrupa’daki “Greater Adria” ve günümüzde sadece Yeni Zelanda kısmı deniz seviyesinin üzerinde olan “Zealandia” kıtası.
Durham Üniversitesi’nden Gillian Foulger ve ekibi şimdi yeni bir batık kıta bulduklarını açıkladı. Araştırmacıların tahminlerine göre İzlanda ve Kuzey Atlantik’in bazı kısımlarında eski bir mikro kıta gizli. Icelandia olarak isimlendirilen bu levhanın Grönland’dan Kuzey Avrupa’ya kadar uzandığı düşünülüyor. Icelandia’nın çekirdeği, Grönland’ın doğu kıyısından İzlanda üzerinden kıtasal Faroe platosuna uzanan sığ barimetreye sahip 450.000 kilometrekarelik bir alan. Icelandia için toplamda 600.000 kilometrelik bir alan ortaya çıkıyor. Bu İngiltere’den üç misli büyük veya tüm Kuzey Denizi’nden biraz daha büyük bir alana denk geliyor.
Araştırmacılar batık kıta için her şeyden önce deniz sığlığını gösteriyorlar. Kuzey Atlantik’in birçok yerinde derinlik 2000 metreyi geçmesine rağmen, İcelandia bölgesindeki derinlik sadece 500 – 600 metre. Ayrıca İzlanda ve çevresindeki yerkabuğu da olağanüstü kalınlıkta. İzlanda’nın altındaki kabuk 40 metreden kalın, yani okyanus kabuğu için tipik olandan yedi kat fazla diyor araştırmacılar. Kabuğun bileşimi de şaşırtıcı, İzlanda’nın 15 – 25 kilometre altında son derece iletken bir tabaka bulundu. Bu tür iletken tabakalar kıtaların altında var ve bunlar kıtasal kabuğun varlığın için bir işaret. Diğer bazı jeolojik ölçüm verileri de ilginç: Kabuğun çok yoğun olması, bazen olağandışı bir lav kimyası ve faydaki çatlaklar anlamına geliyor.
Bilim insanlarına göre verilerin birçoğu, İzlanda altındaki kabuğun ve denizin kısmen de olsa kıtasal kökenli olduğunu kanıtlıyor. Icelandia’nın ne şekilde suya gömüldüğünü, ekip levha tektoniği modeliyle canlandırdı. Grönland ve Avrupa birbirinden ayrıldığında, bu kayma Aegir ve Rykjanes sırtındaki deniz tabanı yayılmasıyla (Seafloor-Spreading) tetiklenmiş. İzlanda’nın kuzeyindeki okyanus ortasındaki Aegir Sırtı, güneyde ise Rykjanes Sırtı yeni bir okyanus tabanı üretmiş. İki sırt üst üste binmesine rağmen bir engel yüzünden birbirine bağlanamamış. Üst üste binen orta okyanus sırtı nedeniyle bir blok levha kabuğu sıkışmıştı – İzlanda’nın mikro kıtası. Milyonlarca yıl içinde bu kabuk bloğu gerilip, incelmiş ve Grönland’dan Faroe levhasına kadar uzanan kıtasal bir köprü oluşturmuş. Aynı zamanda da etkin bir volkanizma kıtasal kabuğu kilometrelerce kalınlıktaki bir magma tabakasıyla örtmüş. Kıtasal kabuk sayesinde bu kara köprüsü on ila on beş yıl kadar deniz seviyesinin üzerinde kalmış. Fakat Faroe adalarındaki bağlantı kopunca, eski mikro kıtanın kalıntıları suya gömülmüş ve İzlanda dışındaki kısım suyun altında kalmış.
Ada bir zamanki kara kütlesinin yüzde 35’ini oluşturuyordu. Araştırmacılara göre Icelandia gizli kalmış tek kıta olamaz. Benzer durum başka bölgelerde de olabiliyor diyor uzmanlar.
Nilgün Özbaşaran Dede
