Diğer aşılara göre ucuz, üretimi kolay, depolama ve nakliye koşulları elverişli yeni bir COVID aşısı düşük gelirli ülkelerde aşılama oranlarını hızla yükseltebilir. Bu da pandemiyle mücadelede umut veren bir silah olarak değerlendiriliyor.
İki yılı aşkın pandemi süresinde dünyada 314 milyon vaka ve 5.5 milyondan fazla can kaybı kaydedildi. Dünya nüfusunun yaklaşık %60’ı en az bir doz aşı olmuş durumda. Ancak bu aşılara erişimde çok büyük bir eşitsizlik söz konusu. Yüksek ve orta gelirli ülkelerde yaşayanlar en az bir doz aşı olmuş iken, düşük gelirli ülkelerde bu oran %10 civarında. Zengin ülkeler 3., hatta 4. dozlarını olurken, dünyada pek çok insan daha birinci ve ikinci doz aşılara erişimde zorluk yaşıyor.
Ancak CORBEVAX isimli aşı, bu aşılama uçurumunu kapatabilecek potansiyele sahip.
CORBEVAX, bir protein “subunit” aşısı. SARS-CoV-2 virüsünün spike proteininin zararsız bir parçasından yararlanıyor. Böylece bağışıklık sistemini gelecekte maruz kalabileceği virüse karşı hazırlıyor. Pfizer ve Moderna’nın mRNA aşılarından ve Johnson&Johnson’ın viral vektör aşılarından farklı olarak, spike protein parçasını vücuda doğrudan veriyor. Diğer mRNA aşıları gibi iki doz gerekiyor.
CORBEVAX aşısı Baylor College Tıp Fakültesi’nden Dr. Maria Elena Bottazzi ve Dr. Peter Hotez liderliğinde aşı geliştirme merkezinde geliştiridi. Bu ekip 2003 yılında SARS salgını sırasında virüse karşı aynı teknolojiden yararlanarak bir aşı üretmişti. Ancak ilk SARS epidemisi kısa sürede sona erdiği için bu aşıya ihtiyaç kalmadı. 2019 yılında COVID-19 ortaya çıkınca spike proteini SARS-CoV-2 ile güncellediler ve kısa sürede CORBEVAX aşısını geliştirdiler.
ABD’de yapılan geniş katılımlı klinik denemede aşının güvenilir ve %90’ın üzerinde bir etkinliğe sahip olduğu görüldü. Hindistan’da Acil Kullanım Onayı aldı. Nedense ABD’de aşıyı geliştiren grup fi nansal destek arayışlarında başarılı olamadı.
Protein ‘subunit’ aşıları, mRNA aşıları ile karşılaştırıldığında bazı avantajlara sahip:
• Alt yapısı uzun süredir oluşturulmuş olan rekombinant DNA teknolojisinden(*) yararlanılarak ucuza ve büyük miktarlarda kolayca üretilebilir. Aynı teknoloji Novavax COVID aşısında kullanıldı ve bu aşı 170 ülkede kulanılıyor.
• Normal buzdolaplarında depolanabiliyor
• Aşının üretiminde kâr amacı güdülmüyor. Dolayısıyla patentsiz üretim yapılabiliyor. Şu anda Hindistan’ın BioE adlı en büyük aşı üretici şirketinden lisans almış durumda. Şubat 2022’den başlayarak ayda 100 milyon doz üretilecek. Patent istenmediği için düşük gelirli ülkelerde de üretilebilecek.
• Omikrona nasıl etki edeceği şu anda araştırılıyor.
Küresel bazda aşı eşitliği pandeminin sonlandırılmasında bölgesel hatırlatma dozlarından daha etkili bir yöntem. ABD ve G7 ülkeleri, düşük gelirli ülkelere 1.3 milyar doz aşı vaadinde bulundularsa da bugüne de ancak 591 milyon doz aşı verilebildi. Eğer BioE planladığı gibi 1.3 milyar CORBEVAX aşısı üretebilirse zengin ülkelerin başaramadığı aşılama gerçekleşecek.
Reyhan Oksay
(*) Rekombinant DNA teknolojisi, doğada kendiliğinden oluşması mümkün olmayan, çoğunlukla farklı biyolojik türlerden elde edilen DNA moleküllerinin, genetik mühendislik teknolojisiyle kesilmesine ve elde edilen farklı DNA parçalarının birleştirilmesi işlemlerini kapsayan bir teknoloji.
