Geçen hafta Çin, hatırlatma dozu olarak nazal sprey şeklindeki bir COVID-19 aşısına kullanım onayı verdi. CanSino Biyologics adlı Çin biyoteknoloji şirketi tarafından üretilen nazal aşı, dünya çapında üzerinde çalışılmakta olan yaklaşık 100 kadar ağız veya burundan sprey şeklinde alınan aşılardan yalnızca biri.
Kuramsal olarak bu aşıların burun ve ağız boşluğunu saran mukus tabakasının içerdiği bağışıklık hücrelerini virüse karşı mücadeleye hazırlaması bekleniyor. Biliniyor ki SARS-CoV-2 vücuda ağız ve burundan giriyor; oradan vücuda yayılıyor. Hedef, nazal aşının virüsü bu tabakada durdurması.
Aşı üreticileri, bu mukozal aşıların hastalığın en hafif geçirilen şeklini bile önleyerek başka insanlara bulaşmasını engelleyeceğini düşünüyor. Bunlara arındırma bağışıklığı sağlayan aşılar (sterilizing immunity) deniyor. Arındırma bağışıklığında nötralizan antikorlar virüse yapışarak virüsün konakçının hücrelerine sızmasını ve burada çoğalmasını önlüyor.
Halihazırda bazı hastalıklar için mukozal aşılar kullanılmakta. Bunların başında nazal grip aşıları geliyor. Enjeksiyon içeren klasik COVID-19 aşıları hastalığın ağır geçirilmesini ve hastaneye yatışı engelliyor, fakat hastalığın hafif geçirilmesini sağlamakta ve bulaşı engellemekte nazal aşılar kadar başarılı değiller.
Çin ve Hindistan nazal aşıları onayladı
İğne içermeyen iki nazal aşı Çin ve Hindistan’da kullanım onayı aldı. CanSino Biologics şirketi tarafından üretilen Çin aşısı, sprey şeklinde ağız ve burun boşluğuna püskürtülüyor. Bu aşı hatırlatma dozu olarak kullanılmak üzere onaylandı.
Hint aşısı Bharat Biotech şirketi tarafından üretildi. Buruna damlatılmak suretiyle veriliyor. İki doz olarak kullanılması öneriliyor. Bunlar hatırlatma değil, ilk temel aşı olarak değerlendiriliyor.
Diğer mukozal aşılardan biri İran’daki Razi Vaccine, diğeri yine İran’daki Serum Araştırmaları Enstitüsü tarafından üretildi. Rusya ise Sputnik V aşısının sprey versiyonunu geliştirdi. Ne var ki bu aşıların etkisi konusunda yeterli veri yok.
Biyoteknoloji şirketleri bu aşılar sayesinde arındırma bağışıklığının sağlanacağını umut ediyorlar. Ne var ki bu çok yüksek bir hedef ve daha ileri araştırmalara ihtiyaç duyuluyor. Üretici şirketlerden hiçbiri faz III klinik denemelerinin sonuçlarını yayınlamış değil.
Reyhan Oksay
https://www.nature.com/articles/d41586-022-02824-3
https://www.nature.com/articles/d41586-022-02851-0
