Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Grup Başkanvekili Engin Altay, 2 Kasım 2022’de mecliste düzenlediği basın toplantısında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “İlk 500’de en az 10 üniversite olmasını sağlayacağız” hedefini değerlendirdi.
Altay 2015 yılında ilk 500'de beş, ilk binde 14 üniversite olduğunu belirtirken şu anda ise ilk 500'de bu sayının bire düştüğünü 14 sayısının da sekize gerilediğini iddia etti.
THE listelerindeki Türkiye’den üniversiteler
Forbes’a göre dünya genelinde üniversiteleri değerlendiren en az 15 liste bulunuyor. Teyit'in ulaştığı Altay'ın danışmanı Şafak Akça, bu listeler arasında “en itibarlılarından” olan Times Higher Education’ın (THE) 2022 listesini referans aldıklarını söyledi.
THE’nın 2022 yılı dünya üniversiteler sıralamasının ilk 500’ünde Altay'ın da ifade ettiği gibi Türkiye’den yalnızca bir üniversite var. O da Çankaya Üniversitesi.
Listeye ilk 500’deki Çankaya Üniversitesi (401-500 bandı) dahil edildiğinde ilk 1000’de toplamda sekiz değil 11 üniversite bulunduğu görülüyor.
Çankaya Üniversitesi’nin 2022 listesinde öne çıkan değerlendirme istatistiklerinde THE verilerine göre öğrenci sayısı 7 bin 716. Üniversitede personel başına düşen öğrenci sayısı 26,5, uluslararası öğrenci sayısı yüzde 1, kadın-erkek öğrenci sayısı ise 44 kadın öğrenciye 56 erkek.
THE 2023 listelerinde ilk 500'de Türkiye'den üç üniversite
Altay'ın THE'ye referansla Kasım 2022'de yaptığı açıklamanın ardından THE 2023 verileri de yayınlandı. Bu sefer listede Türkiye'den ilk 500'de Çankaya Üniversitesi'nin yanı sıra Koç Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi de var. İlk binde ise bu üç üniversiteyi dahil ettiğimizde toplamda 13 üniversite karşımıza çıkıyor.
2022'de diğer uluslararası listelerde durum
Altay'ın iddiasını paylaştığı Kasım 2022 itibariyle dünyada sıkça referans gösterilen bir başka üniversite sıralama derleyicilerinden Quacquarelli Symonds (QS) 2022 listesinde ilk 500 arasında Türkiye'den hiçbir üniversite yer almadı. İlk binde ise aşağıdaki dokuz üniversite yer alıyor:
Altay'ın iddiayı dile getirmesinden sonra yayınlanan QS 2023 listelerinde ise ilk 500'de Türkiye'den yalnızca 477. sırada Koç Üniversitesi yer alıyor. İlk binde ise sekiz üniversiteyi görmek mümkün.
ShanghaiRanking Consultancy tarafından belirlenen "Dünya Üniversitelerinin Akademik Sıralaması"na (ARWU-2022) göre ise 2022'de İstanbul Üniversitesi 401-500 bandında yer alarak Türkiye'den ilk 500’e giren tek üniversite oldu. ARWU listesinde ilk binde yer alan diğer on üniversite ise şunlar:
ARWU-2023 ise Ocak 2023 itibariyle henüz yayınlanmadı.
U.S. News 2022-2023 dünya üniversiteleri sıralamasında ilk 500'de Çankaya 173'üncü, Boğaziçi Üniversitesi 377'nci sırada olmak üzere iki üniversite yer alıyor. İlk binde yer alan diğer sekiz üniversite şöyle:
Devlet ve vakıf üniversiteleri
Gebze Teknik Üniversitesi’nden Dr. Oğuzhan Bozoğlu, 2022’de yayınlanan araştırmasında son beş yılda Türkiye’deki üniversitelerin dünya sıralamalarında geriye düştüğünü söylüyor.
Makaledeki bulgulara göre, hem devlet hem vakıf üniversitelerinin bulunduğu sıralamalarda, bazı vakıf üniversiteleri yıllar içinde pozisyonlarını daha iyi korudu.
Bozoğlu, “2022 yılı sıralamasında en başarılı 10 üniversiteden beşinin, ilk dört üniversitenin tamamının vakıf üniversitesi olduğu görülmektedir” tespitinde bulunuyor. Genel olarak bir değerlendirme yapıldığında da, bu üniversitelerin farklı göstergelere ilişkin puanları arasında en düşük puanların eğitim öğretim ve araştırma alanlarında görüldüğünü söylüyor.
Akademisyen Burak Asma ve Orhan Ünal ise yaptığı çalışmada "Vakıf ve devlet üniversitelerinin bu kategorideki ortalamalarına bakıldığında genel itibariyle vakıf üniversitelerinin daha yüksek ortalamalar elde ettiği görülmüştür" tespitinde bulunuyor. Makalede 2010’lu yılların başından itibaren, Türkiye’deki üniversitelerin genel ortalamanın altında puanlar aldığı ve dünya ortalamalarına nazaran daha düşük ortalamalar elde ettiği belirtiliyor.
Boğaziçi, ODTÜ ve İTÜ örnekleri
Altay’ın konuşmasındaki referans olan THE’nin 2015 yılında 139’uncu sırada yer alan Boğaziçi Üniversitesi 2022'de 800 ila 1000 bandına geriledi. Aynı listede 2015’te 85’inci olan ODTÜ ise 800 ila 1000 bandına düştü. Listede 165’inci sırada bulunan İTÜ de 2022 listesinde 600 ila 800 bölümüne indi.
YÖK “Üniversite İzleme ve Değerlendirme” 2022 raporuna göre ise Boğaziçi’nin Ar-Ge’ye harcadığı bütçe 2021’de bir önceki yıla göre yüzde 16,07’den yüzde 12’ye indi, Ar-Ge’ye harcanan yatırım bütçesi oranı da yüzde 43,07’den yüzde 11’e düştü. Üniversitenin endüstri ile ortak yürüttüğü proje sayısı ise 132’den 114’e, Üniversite öğretim elemanlarının aldığı uluslararası fonlara dayalı proje sayısı 100’den 88’e geriledi. Bunun aksine, yurt dışındaki üniversiteler veya kurum ve kuruluşlar ile ortak yürütülen proje sayısı 13’den 79’a çıktı. Ortak proje ve Ar-Ge, uluslararası sıralamalarda da önemli kriterlerden.
Engin Altay’ın referans olarak gösterdiği THE ve diğer dünya listelerine bakıldığında Türkiye üniversitelerinin dünya sıralamalarında özellikle son 10 yılda geriye düştüğü görülüyor. THE’nin 2022 verilerine göre Türkiye’den ilk 500’e giren bir üniversite varken ilk binde ise 11 üniversite bulunuyor. Ancak THE, üniversite sıralamalarını değerlendirmek için tek liste değil. Örneğin, U.S. News 2022-2023 dünya üniversiteleri sıralamasında ilk 500'de Çankaya ve Boğaziçi olmak üzere iki üniversite yer alıyor. Quacquarelli Symonds (QS) 2022 listesinde ise ilk 500'de Türkiye'den hiçbir üniversite yer alamadı. Değerlendirme kriterleri farklı olan bu listelerin nitelikleri, baktığı veriler ve genel durum da bu kıyaslama için önemli.
