Önce hapşırığın ne olduğuna bir göz atalım. Bu duyguyu hepimiz biliriz: Önce burnumuzun içi ansızın gıdıklanmaya başlar, ardından nefessiz kalmışız gibi şiddetle nefes alırız ve nihayet o rahatlatıcı patlama, yani hapşırık meydana gelir. Hastalık, alerji veya parlak ışık dışında daha birçok durum bu mukus ve salya patlamasına sebep olabilir. Peki hapşırma neden insan ve hayvanlara özgüdür? Ne kadar uzağa ve ne hızla hapşırabiliriz? Neden bazen üst üste hapşırırız. İşte bu soruların cevabı:
Neden hapşırırız?
Hapşırmak, vücutta bulunan yabancı maddelerin dışarı atılmasını sağlayan doğal bir mekanizmadır; ciğerleri ve diğer organları bulaşıcı maddelerden korur. Hapşırmanın tıptaki adı “sternutasyon”dur.
Hapşırığa ne sebep olur?
Nezle, alerjenler (polen veya evcil hayvanların deri döküntüleri), fiziksel rahatsızlık veren etkenler (sigara dumanı veya çevre kirliliği), çevresel etkenler (toz, pas, küf), soğuk hava veya parlak gün ışığı gibi birçok etken hapşırmaya sebep olabilir. Hapşırık, burnu kaplayan, hücre tabakası, yani solunum yolu epitelinin rahatsız olarak üçlü kafatası sinirlerinin ucunu tetiklemesi, buradan da beyne hapşırma refleksini başlatması için mesaj vermesiyle olur.
Ne hızda/ne uzaklığa kadar hapşırırız?
Yapılan araştırmalara göre bir hapşırık, vücuttan 150 km/saate kadar hızda hava itebiliyor. Ayrıca hapşırıkların önceden düşünüldüğünden çok daha uzağa ulaşabildiği de kanıtlandı. Bir hapşırığın hızlı çekim videosunda sümüksü püskürtünün, ayrı damlacıklar olarak değil de görünmez bir gaz bulutu içerisindeki damlacıklar hâlinde hareket ettiği ve bu sebeple tahmin edilenden beş ile iki yüz kat arasında daha uzağa ulaşabildiği görüldü.
Hapşırırken neden gözlerimizi kapatırız?
Hapşırma refleksi, göz kapaklarından vücuttaki tüm delikleri çevreleyen kaslara kadar vücuttaki kasların tümünü tetikler. Ancak gözlerimizi neden kapattığımız henüz açıklanmış değil. Bu durum sinir sistemimizin yapısıyla alakalı olabileceği gibi vücudun, burunsal geçitleri korumakla gözleri korumak arasında kurduğu bir bağ da söz konusu olabilir. Öyle ki her dört kişiden biri parlak gün ışığında hapşırır.
Hapşırmak orgazm olmanıza sebep olabilir mi (ya da tam tersi)?
Bazı insanlar hapşırmayı orgazma benzetmektedir. Her ne kadar iki fenomen arasında bazı benzerlikler olsa da bu karşılaştırma genellikle kişilere özgü olabilir. Ancak araştırmacılar, cinsel olarak uyarıldıklarında hapşırma vakalarıyla da karşılaşmıştır. Bunun sebebi muhtemelen otonom sinir sistemindeki çapraz bağlantılardır. Burunda da cinsel organlardaki gibi erektil doku bulunduğundan bu bağlantı söz konusudur. Ayrıca bazı insanların seks esnasında burnu tıkanmaktadır, buna da balayı riniti denir.
Neden bazı insanlar çok yüksek sesle hapşırırlar?
Hapşırıkların sesi kibar bir burun çekme ile korkunç bir kükreme arasında değişebilir. Bu farklılıklar, kişinin anatomisine ve otokontrolüne bağlıdır. Yapılan bir araştırmaya göre insanların % 45’i topluluk içindeyken, tek başlarınayken hapşırdıklarından çok daha gürültülü hapşırmaktadırlar.
Neden bazı insanlar art arda hapşırır?
Bazı insanların hapşırıkları kendiliğinden iki, üç veya daha fazla sayıda gelmektedir. Araştırmacılara göre hapşırıkları “nöbet gibi” olan kişiler alerjik olabilir. Ayrıca nadir olarak da görülse de epilepsi hastaları hapşırık atağı geçirebilir. Ancak genel olarak birden fazla kere hapşırmanın sebebi kişisel tikler veya vücuttaki toz zerresinin atılmaya çalışılmasıdır.
Derleyen: Sevda Deniz Karali
