Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği ve Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti COVID-19 vakalarının son dönemdeki artışı ve yayılmasına karşı alınması gereken önlemler ile ilgili bir bilgilendirme notu paylaştı.
Pandemi sonrası dönemde COVID-19 vaka sayıları, yoğun test ve bildirim yapılan dönemlere kıyasla daha düşük seyretse de, virüsün küresel dolaşımı devam etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) ve Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) verilerine göre COVID-19, artık belirli aralıklarla dalgalar halinde görülmekte, ancak hâlâ tam anlamıyla mevsimsel bir özellik göstermemektedir.
2025 yılının üçüncü çeyreğinde, dünyanın çeşitli bölgelerinde COVID-19 vakalarında yeniden artışlar kaydedilmiştir. DSÖ, 18 Ağustos–14 Eylül 2025 tarihleri arasındaki 28 günlük dönemde bildirilen yeni vakaların bir önceki döneme göre arttığını; bazı bölgelerde artış oranlarının %10’un üzerine çıktığını raporlamıştır. Aynı dönemde bildirilen ölüm sayılarında da artış eğilimi gözlenmiştir1.
ECDC’nin haftalık solunum yolu virüs izlemi (ERVISS) verileri, SARS-CoV-2’nin İnfluenza ve RSV ile birlikte bazı ülkelerde mevsimsel kümelenmeler gösterdiğini ortaya koymuştur2. CDC’nin “Akut Solunum Yolu Hastalığı (ARI)” verileri ise İnfluenza ve RSV dahil tüm solunum yolu enfeksiyonlarının dönemsel olarak dalgalandığını, COVID-19’un da bu dalgaların bir parçası olarak seyrettiğini göstermektedir3, 4.
Başlıca nedenler:
Yeni alt soylar ve bağışıklıktan kaçış
2024 sonundan itibaren JN.1 ailesi ve ardından gelen “FLiRT/KP” alt soyları (örneğin KP.2, KP.3) baskın hale gelmiştir. 2025 yazında DSÖ, KP.3.1.1 ve XEC gibi soyları “İzlemeye Değer Varyant (Variant Under Monitoring, VUM)” olarak sınıflandırmıştır. Bu soyların spike proteininde, antikor bağlanmasını etkileyen mutasyonlar bulunduğu ve önceki enfeksiyon veya aşıyla oluşan bağışıklıktan kısmen kaçabildiği bildirilmiştir. Bu durum, yeniden enfeksiyonların ve dalgaların artışını açıklamaktadır5, 6.
Mevsimsellik ve davranışsal etkenler
SARS-CoV-2, kapalı ortamlarda geçirilen sürenin arttığı, okulların açıldığı ve havalandırmanın yetersiz olduğu dönemlerde (özellikle sonbahar–kış aylarında, bazı bölgelerde ise yazın klimalı ortamlarda) daha hızlı yayılır. Toplu etkinlikler, seyahatler ve iş-okul rutinine dönüş gibi etkenler temas sayısını artırarak bulaşma zincirini hızlandırır.
Aşılama oranlarında ve bağışıklık düzeyinde azalma
Pandemi sonrası dönemde hem doğal enfeksiyon hem de aşılama yoluyla oluşan bağışıklık zamanla azalmaktadır. Yeni mevsimsel dozların uygulanma oranı ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Aşıya erişim kısıtlılığı veya aşı kabulünün azalması, yeni vaka artışlarına zemin hazırlamaktadır2.
Eş zamanlı sirkülasyon (eş-sirkülasyon)
COVID-19 artışlarının Influenza ve RSV ile eş zamanlı görülmesi, sağlık sistemleri üzerindeki yükü artırabilir. Bu durum, özellikle yaşlılarda, bağışıklığı baskılanmış veya kronik hastalığı bulunan kişilerde daha ağır klinik tabloların gelişmesine neden olur.
Türkiye’de durum ve izlem yaklaşımı
Sağlık Bakanlığı, 2022 yılı sonundan itibaren günlük COVID-19 vaka tabloları yerine, “Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Haftalık Solunum Yolu Virüsleri Sürveyans Raporu” kapsamında sentinel verilerle izleme sistemine geçmiştir7. Son dönemde ise COVID-19 vakalarının bildirim zorunluluğu kaldırılmış ve filyasyon uygulamaları sonlandırılmıştır. Bu durum, toplumda görünmeyen bir virüs dolaşımının olabileceğini akılda tutmayı gerektirir.
Artık “vaka sayısı” tek başına güvenilir bir gösterge değildir. ECDC-ERVISS ve CDC-ARI yaklaşımında olduğu gibi, test pozitifliği oranları; sentinel örneklem sonuçları, atık su sürveyansı, sendromik göstergeler (ARI/ILI) ve hastaneye yatış–ölüm verileriyle birlikte değerlendirilmelidir2, 3.
Korunma ve önlem için yapılacaklar
Yeni varyantların ortaya çıkışıyla bağışıklıktan kaçış artsa da, 2021–2022 dönemine göre toplumun büyük bir kısmında “hibrid bağışıklık” (aşı + enfeksiyon) gelişmiştir. Bu durum, genel popülasyonda ağır hastalık riskini azaltırken, ileri yaşlılar ve risk gruplarında tehlike devam etmektedir.
DSÖ, özellikle eş-sirkülasyon dönemlerinde, vaka artışlarına ve hastane başvurularına karşı sağlık hizmetlerinin hazırlıklı olması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu doğrultuda:
- Mevsimsel COVID-19 aşılarının dolaşımdaki soyları hedefleyecek şekilde güncellenmesi (JN.1/KP soylarına adaptasyon),
- Yüksek riskli gruplara (65 yaş üstü, bağışıklığı baskılanmış kişiler, hamileler, ciddi kronik hastalığı olanlar) rapel dozların uygulanması,
- Antiviral tedavilere erken dönemde erişimin kolaylaştırılması, önemli korunma stratejileridir.
Bunun yanında:
- Elleri düzenli olarak yıkayıp uygun şekilde kurulamak,
- Öksürürken veya hapşırırken dirseği ya da mendili kullanmak ve hemen mendili kapalı çöp kutusuna atmak,
- Ellerle göz, burun ve ağız temasından kaçınmak,
- Kendini hasta hisseden kişilerin erken dönemde kendilerini izole etmeleri,
- Hasta kişilerle yakın temastan kaçınmak,
- Kalabalık, kapalı ve havalandırması zayıf ortamlardan uzak durmak,
- Zorunlu durumlarda maske takmak ve en az 1 metre mesafeyi korumak,
- Ortamları sık sık havalandırmak,
- Riskli kişilerle temas öncesi hızlı test yapmak,
- Hasta bakım ortamlarında el hijyeni ve havalandırmaya özen göstermek, gibi önlemler, bulaşma zincirinin kırılmasında hâlen etkili yöntemlerdir.
Bu önlemler aynı zamanda grip ve diğer solunum yolu virüslerinin yayılımını da azaltabilir.
COVID-19 ve grip aşılarının birbirinden farklı olduğunu, çapraz koruma sağlamadığını unutmamak gerekir. Bu nedenle her iki hastalıktan korunmak için her iki aşının da yapılması önerilmektedir.
Kaynaklar:
- World Health Organization. WHO COVID-19 Dashboard – Summary (Erişim: Eylül 2025)
- European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). European Respiratory Virus Surveillance Summary (ERVISS)
- CDC. Respiratory Virus Activity Levels (ARI)
- World Health Organization. Global Situation – Disease Outbreak News
- World Health Organization. COVID-19 Variants Dashboard–Variants under Monitoring: KP.3.1.1, XEC vb. (Erişim: Eylül 2025)
- WHO. Tracking SARS-CoV-2 variants
- https://grip.saglik.gov.tr/tr/hir
