Son bir araştırmaya göre Avrupa’daki tüm büyük taş anıt (megalit) yapılar tek bir kökene uzanıyor. Bu anıtsal yapılarla temsil edilen kültür, yaklaşık 6500 yıl önce Fransa’nın kuzeybatısında geliştikten sonra Avrupa’nın sahil bölgelerinde yayılmış. Araştırmanın en heyecan verici sonuçlarından biriyse bu kültürü yaratan insanların denizci olmalarıydı. Bu da atalarımızın denizcilik deneyimleri hakkında yeni ipuçları veriyor.
Günümüzden 6500 ila 4500 yıl önce Avrupa’da yaşayan insanlar dikilitaşlardan kutsal alanlar ve anıtsal mezarlar inşa etmişlerdi. Günümüzde bu tür 35.000 megalit yapı biliniyor ve bunlardan en ünlüsü İngiltere’deki (Salisbury) Stonehenge anıtı, Fransa’nın Bretonya bölgesinde Carnac menhirleri olsa da İspanya, İskandinavya ve Akdeniz bölgesinde, hatta Türkiye’de de çok sayıda megalit yapılar var.
Burada ilginç olan Avrupa’nın bir ucundaki yapılarla diğer ucundakilerin birbirlerine şaşırtıcı derecede benzer oluşudur. Bu yapılar tüm yayılım alanları boyunca aynı mimarı özelliklere sahipler. Ayrıca dikkat çekici bir şekilde daha çok kıyı bölgelerinde varlar.
Atlantik kıyısında olduğu kadar Akdeniz kıyılarında da çok sayıda megalit yapısı var diyor Göteborg Üniversitesi’nden Bettina Schulz Paulsson.
Peki bu benzerlikler nasıl açıklanabilirdi? Avrupa’daki bütün megalit kültürü ortak bir kökene mi uzanıyor? Yoksa insanlar birbirlerinden habersiz, bu dev taşları yontma ve belli bir düzen içinde dizme fikrine ulaşmışlardı?
İlk megalit mezarlar
Bundan yüz yıl önce bile arkeologlar son tahminin imkansız olduğunu düşünüyor ve megalit yapı fikrinin taş devri cemaatleri tarafından yaygınlaştırıldığına inanıyordu. Ama bu senaryo kanıtlanmamıştı. Bu yüzden kültürün kökenini de belirlemek mümkün olmamıştı. Fakat artık çok daha fazla alan tarihlendirilebildi.
Schulz Paulsson, 2.410 tarihlendirmeyi ve tüm Avrupa’daki megalit yapıların arkeolojik verilerini değerlendirerek, kültürün gelişimini ve yayılımını tasarlayabildi. Sürpriz sonuca göre Avrupa’daki megalit yapılar için gerçekten de zamansal ve mekânsal bir sıralama var. Buna göre ilk basit megalit mezarlar İ.Ö.4.700 yılında Kuzeybatı Fransa’da ortaya çıkmış. Burası aynı zamanda Avrupa’da premagalit anıtsal yapıların ve geçiş biçimlerinin bulunduğu tek bölge. 280 m uzunluğa kadar varan bu alanlardaki düz mezarlar, Schulz Paulsson’a göre Avrupa’nın en eski anıtsal mezarları olabilir.
Fransa’dan mı yayıldı?
Bu büyük taş mezarlar Bretonya bölgesinden ilk önce Güney Fransa sahillerine ve İber Yarımadasına yayıldıktan sonra, Katalonya, Sardunya ve Korsika adaları ve Kuzey İtalya’da da benimsenmeye başlanmıştı. İrlanda, İngiltere ve İskoçya’ya yayılmış. 6.300 yıl önceyse kültürel bir değişim yaşanıyor: Ölüler daha önce tek kişilik basit mezarlara gömülürken artık uzun mezarlar inşa ediliyordu. Bu mezarlar yeni ölüler için tekrar tekrar açılabiliyordu. Bu da Avrupa’daki ölü gömme geleneğinin radikal bir değişim geçirdiğini gösteriyor.
İ.Ö. 4.yy’ın ikinci yarısında megalit kültürü İskoçya’ya deniz yoluyla geldiğini gösteren kanıtlar var. Nitekim İskandinavya’nın en eski uzun mezarları İsveç’in Oland ve Gotland adalarının batı kıyılarında yer almaktadır. Schulz Paulsson’un görüşüne göre sonuçlar eski arkeologların en azından kısmen haklı olduklarını açıklıyor. Anlaşıldığı üzere Avrupa’daki megalit kültürler birbirlerinden bağımsız olarak gelişmemiş, bunun yerin tek bir kökene uzanıyor. Megalitlerin deniz yoluyla yayıldığını gösteren üç rota tespit edilmiş olması megalit kültürünü temsil eden insanlarının bile çok iyi denizci oldukları anlamına geliyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
*Bu yazı HBT'nin 161. sayısında yayınlanmıştır.
