Gözümüzün istediği düzen duygusu
Göz baktığı renkte eksik olan rengi, beyaza veya siyaha tamamlayan rengi, fark eder. Her iki rengin birbirlerini tamamlayıp, nötr (gri renk) ortaya çıktığında, gözün o görüntüden hoşlandığı görülmektedir.
Van Gogh’un son dönem resimlerinden dördünü renk ölçer uygulama ile incelediğimizde (resim 3 ve 4), sanatçının boya renkleriyle yüzeyde nötr alan (gri renk) yaratarak, gözümüzün istediği düzen duygusunu büyük bir ustalıkla kullandığı görülüyor.
Alman Fizyolog Karl Ewald Konstantin Hering, 1834-1918 yıllarında yaşamış, renk, görme ve gözün hareketleri üzerine araştırmalar yapmış bir fizyolog. İnsan gözünün önüne konulan bir rengin aniden ortadan kaldırılması halinde, kaybolan alanın tamamlayıcı renkle - ışıkta (RGB) beyaza, boyada (CMY) siyaha tamamlayan renk - algılandığını ve görme duyumuzun bu boşluğu tamamladığını ortaya koymuştu. Bu deneyim birçok renk teorisyeni tarafından da doğrulanarak, simültane (anlık) tamamlayıcılar1 olarak ifade edilmişti. Hering’in tamamlayıcısı ile kullanılan rengin birbirlerini nötrleştirdiklerini ortaya koymasıyla, hem çağdaşı sanatçıları etkiledi hem de öncesinde güzel olarak değer gören ve sanatçı tarafından sezgisel olarak gerçekleştirilen renk düzeninin varlığı keşfedilebildi.
SOL: Resim 1, Çorum’dan, Tuval üzerine yağlıboya, 50 cm x 60 cm, Turan Enginoğlu, 2018
SAĞ: Resim 2, Çorum’dan, Tuval üzerine yağlıboya, 50 cm x 60 cm, Turan Enginoğlu, 2018-20
Işık renk teorisi ile uyumlu CMY boya renklerini kullanarak resimler yapan ve yıllarını resim eğitimine vermiş emekli Öğretim Üyesi Dr. Turan Enginoğlu, Hering’in tamamlayıcı renklerle ilgili çalışmalarını, kendi yaptığı bir resim üzerinden test etmek istedi. İlk aşamada, 2018 yılında bitirdiği ve seyirciler tarafından kabul gören yağlıboya tablosunu seçti (resim1). Renk ölçer bir uygulama (ColorMeter App) ile renklerin tablo üzerinde yansıyan renklerin oranlarını ölçerek işe başladı. Üç farklı ölçüm sonucunda, yüzeyden yansıyan RGB renk toplamlarının R (148-152-156), G (129-136-141), B (52-53-53) zeytin yeşili ve ışıklılık durumlarının ortalamasını da %56 olduğunu ölçtü (resim 1a., 1b. ve 1.c). İkinci aşamada, Dr. Enginoğlu, renklerin birbirlerini dengeli olarak etkilemesini sağlamak için tablosuna renk çıkarma ve ekleme yapmaya karar verdi.
Ölçüm çıkarımlara göre; resme mavi rengin ilave edilmesi, fazlalık olan sarı rengi azaltılması gerektiği sonucuna vararak, 2018 yılında başladığı yağlıboya tablosunu 2020 yılı Temmuz ayında tamamladı (resim2). Bu düzeltme aşamasında yağlıboya tabloda, gökyüzü rengi olan limon sarısını beyaz boya kullanarak kapattı. Magenta ve cyan ana renk boyalarla, magenta çoğunlukta karıştırarak elde ettiği özel mavi rengi, gökyüzünde kullandı. Sarı ev duvarlarını ve yerlerde bazı alanlarda görülen sarı renkleri, titan beyazını kullanarak seyreltti. Ağaçta yeşil renkle eklemeler yaparak, yeşil rengin oranını artırdı. Ortaya çıkan ikinci resmi (resim 2a., 2b., ve 2c.) renk ölçer uygulama ile üç kez analiz ettiğinde, yüzeyden yansıyan RGB renk toplamlarının R(141-140-1379, G(127-127-125), B(104-109-118) nötr (gri) ve alanların ışıklılık durumlarının ortalamasının %53 olduğu ölçtü.
Resimlerde renklerin birbirlerini soğurmaları, gözün o renkleri nötr olarak (gri renk) algılaması, Hering’in simultane tamamlayıcılık teorisini desteklemektedir. Göz baktığı renkte eksik olan rengi - beyaza veya siyaha tamamlayan rengi - fark etmektedir. Her iki rengin birbirlerini tamamlayıp, nötr (gri renk) ortaya çıktığında, gözün o görüntüden hoşlandığı görülmektedir. Instagram'da yapılan bir anketle Resim 1 ve Resim 2 ile ilgili takipçilerin görüşüne başvurulmuş ve hangi resmi daha güzel buldukları sorulmuştur. 52 kişinin görüşüyle yapılan değerlendirmede elde edilen sonuçlar, Hering’in çalışmalarını ortak algının da desteklediği görülmüştür. Bu ankette, 33 kişi resim 2, 16 kişi resim 1’i ve 1 kişi de her iki resmi beğenmiştir, buna karşın 2 kişi ise hiçbir resmi beğenmemiştir.
ÜSTTE: Resim 3 :Van Gogh’un Resimleri2
Bunun yanında çalışmalarımız sırasında çok şaşırtıcı başka bir sonuçla karşılaştık. Van Gogh, 1853-1890 tarihleri arasında yaşamış, şimdiye kadar 860 yağlıboya tablo olmak üzere toplam 2100 kadar resim üreten ve bu çalışmalarının çoğunu son iki yılda yapan büyük bir sanatçı. Yaptığı resimler ve kullandığı renkler, tüm dünyada ve her kültürden insanları hayranlık uyandırmaya devam etmektedir.
Van Gogh’un son dönem resimlerinden dördünü renk ölçer uygulama ile incelediğimizde (resim 3 ve 4), sanatçının boya renkleriyle yüzeyde nötr alan (gri renk) yaratarak, gözümüzün istediği düzen duygusunu büyük bir ustalıkla kullandığı görülüyor. Van Gogh’un Fizyolog Hering’den etkilenip etkilenmediğini bilmiyoruz fakat bugün bilimsel olarak ortaya koyulan tamamlayıcı renklerin insan gözünde oluşturduğu etkiyi eserlerinde bu kadar iyi kullanması, onun ne kadar büyük bir sanatçı olduğunu bir kez daha doğrulamaktadır.
Not: Çalışma sırasında kullanılan renk ölçer uygulama App Store’dan indirilebilen ColorMeter uygulamasıdır.
Emekli Dr. Öğr. Üyesi Turan Enginoğlu / Dokuz Eylül Üni. Resim-İş eğitimi Anabilim Dalı
Prof. Dr. Kemal Yürümezoğlu / Dokuz Eylül Üni. Özel Yetenekliler Eğitimi Anabilim Dalı
Kaynaklar:
1 Anlık (simultane) tamamlayıcılar: https://youtu.be/5QiC3uw5-fM
2 Dorn, R., Soth, L., Shackelford, G. T., Sund, J., Rishel, J. J., & Keyes, G. S. (2000). Van Gogh face to face: the portraits. Thames & Hudson.
