Balıktan, amfibiye geçiş sürecinin herhangi bir yerinde balıklar yürümeyi öğrenmiş olabilirler. Akciğerli balıklar sudan, karaya geçişte iyi bir model olarak bilinirler. Hem akciğere sahip olduklarından, hem de sığ suda yüzgeçleriyle “paytak paytak” yürüyebildikleri için. Bu açıdan bakıldığında yüzgeçlerinin iki işlevi olduğu söylenebilir. Fakat Amerikalı biyolog Jeremy Dasen’e göre yürüme yetisi, akciğerli balıklardan çok önce gelişmiş. Yürümeyi “keşfedenler” akciğerli balıkların ataları değil, kıkırdaklı balıklardı ki bunlara köpekbalıkları, vatozlar ve sıçansılar da dahildir. Bu bilgi ilk bakışta tuhaf gelebilir.
Mesela bugüne dek hiç yürüyen köpekbalığı görülmemiştir. Elbette köpekbalığı yüzücüdür ve hep öyle kalacaktır da ama yakın akrabaları olan vatozda durum farklı diyor araştırmacılar. Dasen ABD’nin doğu kıyılarında yaşayan Leucoraja erinacea vatozunu yakından incelemiş. Bu vatoz geniş göğüs yüzgeçlerini yüzerken kullanıyor. Ancak vatoz dibe yakın bir seviyede hareket ederken, kalça (veya karın) yüzgeçleri devreye giriyor. Bunların yardımıyla vatoz kendini zeminden ittiriyor ve bunu dönüşümlü olarak sağ ve sol yüzgeciyle yaptığı için de sanki yürüyormuş gibi duruyor.
Peki ama bu örneğin farenin yürüyüşüyle karşılaştırılabilir mi? Dasen’in analizine göre evet. Harekette katkısı bulunan genlerin analizine göre bunlar farelerin ve diğer kara omurgalıların yürümeleri sırasında etkin olan genlerle aynı. Aynı şey, kasların ve sinir hücrelerinin temas noktalarında işleyen hareket programları için de geçerli. Bu “merkezi örüntü üreteci” evrim sürecinde hemen hemen hiç değişmemiş diyor araştırmacı. Ve eğer Dasen haklıysa yürüme yetisi yaklaşık olarak 400 milyon yıl önce suyun altında, amfibi yaşam biçimiyle ilgilisi olmayan kıkırdaklı balıklar tarafından geliştirilmiş olmalı. Yürümenin daha sonra karada da devam etmesi bir rastlantıydı. Bu evrimdeki diğer gelişmeler için de geçerli aslında. Mesela kanatlar dinozorlara eş bulmada ve ısı yalıtımında yardımcı oluyorlardı. Milyonlarca yıl sonra ise uçma organı olarak evrildiler.
Nilgün Özbaşaran Dede
