Uçan dinozorlar havalanabilen en büyük canlılardı. 150 milyon yıl boyu gezegenimizin gökyüzüne hakim olan bu canlılar bu zaman zarfı içinde olağanüstü çeşitlikte biçimler ve türler geliştirmişlerdi. Dev Quetzalcoatlus’ların kanat açıklıkları 12 metreye kadar ulaşırken, geç Trias dönemindeki ilk teruzorlar hemen hemen kuş büyüklüğündeydiler. İçi boş narin kemiklere sahip oldukları için bu döneme ait hayvanlara ait hemen hemen hiç fosil kalmamıştır. Bu yüzden Edinburgh Üniversitesi’nden Natalia Jagielska ve ekibinin İskoçya’daki Skye adasında buldukları fosil çok heyecan verici.
Fosil, adanın doğusundaki Brothers Point’in gelgit bölgesinde bulunan yassı bir kaya oluşumunun kireçtaşına hapsolmuştu. Yerinden çıkarılıp, laboratuvara getirilen fosil burada incelendi. Tarihlendirmeye göre fosil 170 milyon yıl yaşına, yani Orta Jura dönemine ait. Daha ayrıntılı incelemeler sonucunda ise fosilin daha önce bilinmeyen bir teruzor türüne ait olduğu anlaşıldı. Yeni fosile Galcede kanatlı sürüngen anlamına gelen Dearc sgiathanach adı verildi.
Fakat burada şaşırtıcı bir durum söz konusu: Dearc sgiathanach daha önce bilinen ilk teruzorlardan farklı olarak çok daha büyük. Genç bir hayvanın kanat açıklığı bile 1,90 – 3,80 metreyi buluyordu. Aşağı yukarı bir albatros büyüklüğünde olduğu sanılan teruzor, bu açıdan bakıldığında Jura devrinden bilinen en büyük teruzoru olma özelliğini taşıyor. Diğer ilginç bir noktada genç uçan dinozorun Rhamphorhynchidae ailesine dolayısıyla da uzun kuyruklu teruzor grubuna ait olması. Üst Jura döneminde soyları tükenen bu sürüngenlerin biçimi daha sonraları Tebeşir devrinde ortaya çıkan uzun kuyruklu teruzorlaradan daha ilkeldi. Bunların tipik özellikleri büyük gözler, uzun ince kafa ve çene yapısı ve uzun sivri dişlerdi.
Araştırmacıların görüşlerine göre kuşların yaygınlaşmasıyla birlikte uçan dinozorlar, geç Jura döneminde ve Tebeşir devrinde daha büyük beden boyutlarına sahip ekolojik nişlere itilmiş olabilirlerdi. Ancak Dearc fosili, teruzorların, kuşların baskın hale gelmelerinden önce bile hatırı sayılır bir boyuta ulaştıklarını göstermiştir. Bunun henüz bilinmeyen bir uçan kuş atasına mu uzandığı veya diğer hayvanlarla rekabetle mi ilgili olduğu henüz biliniyor. Belki de teruzorların büyümesini tetikleyen başka faktörler vardı. Bu soruların yanıtlanabilmesi için de çok iyi korunagelmiş yeni bir fosilin bulunması gerekiyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
