En yakın akrabamız olan şempanzelerle birçok davranışımız benzer. Onlar da tıpkı insanlar gibi savaşıyor, avlanıyor ve yaralı grup üyelerini tedavi ettikleri gibi ölen hemcinsleri için de yas tutuyorlar. Tıpkı fillerin zaman zaman fil iskeletlerinin bulunduğu yerlere döndükleri gibi şempanzelerin de hemcinslerinin cesetlerini yakından inceledikleri gözlemlendi.
Japonya’daki Kyoto Üniversitesi’nde Andre Gonçalves ve ekibi, en yakın akrabalarımızın sadece kafatasından o iskeletin, kendi grup üyesine ait olup olmadığını ne ölçüde anlayabildiklerini araştırdı. Bunun için de yüzlere ait görüntüler, kafatasları ve şempanze, fare, kedi ve köpek gibi dört farklı hayvanı temsil eden, kafatası biçiminde taşlar kullanıldı. Uzmanlar bu görüntüleri Kyoto Üniversitesi Primat Araştırma Merkezi’nde yaşayan 7 şempanzeye art arda üç deneyde gösterdiler. Bu esnada göz takibi cihazıyla, deney hayvanlarının nerelere baktıklarını ve ne kadar süreyle inceledikleri takip edildi. Araştırmanın ilk bölümünde uzmanlar, şempanzelere aynı anda bir şempanze, bir fare, bir kedi ve bir köpeğin görüntüsünü gösterdiler. Bunlar yaşayan hayvanların portreleri, kafatası veya taş biçiminde bir kafatası idi. Beklenildiği gibi şempanzeler en çok hemcinslerinin yüzlerine baktılar ve diğer hayvan türlerinin yüzlerine pek ilgi göstermemişler. İlginç bir şekilde sadece kafatasları gösterildiğinde de aynı reaksiyon görüldü. Yani şempanzeler hemcinslerine ait kafataslarına diğer hayvanların kafataslarına göre daha uzun baktılar. Bu da şempanzelerin hemcinslerini kafataslarından da tanıdıkları anlamına geliyor. Kafatasları önden gösterildiğinde şempanzeler hemcinslerini daha kolay tanıdılar.
Araştırmacılara göre bu şempanzelerin yüzleri tanıma yetisiyle alakalı. Çünkü yüzün tamamını gördükleri zaman tanımaları kolay oluyor. Kafatası her ne kadar eksik de olsa yüz benzeri özellikler taşıyor. İnsansı maymunlarla gerçekleştirilen ikinci bir deneyde kafatasları, canlı şempanzenin portresine göre daha az ilgi çekti. Ancak şempanzeler kafataslarına, yüz biçimindeki taşlardan çok daha uzun baktılar. Şempanzelerin kafatasındaki hangi özelliklere odaklandıklarını öğrenmek isteyen araştırmacılar, üçüncü bir deneyde kafataslarının büyük görüntüsünü kullandılar. Böylece şempanzelerin dişleri, göz ve burun kısımlarından çok daha uzun inceledikleri görüldü.
Sonuçta canlı bir hayvanın yüzü, onun ruh haliyle ilgili bilgiler yansıtır. Örneğin güldüğü zaman veya dişlerini gösterdiğinde. Araştırmacılar, tutsak denek hayvanlarının yabani maymunların aksine hiçbir zaman gerçek bir maymun iskeleti görmediklerini ve bu nedenle önceki deneyimlerine dayanarak kafataslarını tanımadıklarını, sadece canlı şempanzelerin yüzlerine benzerlikleriyle tanıdıklarını söylüyorlar. Bununla birlikte şempanzelerin, hemcinslerinin kafataslarına baktıklarında neler düşündükleri bilinmiyor henüz. Gonçalves ve ekibi bundan sonraki çalışmalarda, beyin taramalarıyla bu sorunun yanıtını bulmaya çalışacaklar.
Nilgün Özbaşaran Dede
