14.yy’da büyük bir hızla Avrupa, Yakındoğu ve Afrika’ya yayılan veba, “Kara ölüm” olarak anılan tek bir salgınla nüfusun yüzde altmışını yok etmişti. Bir araştırma ekibi şimdi bu enfeksiyon hastalığının ilk bakteri kökünü ve ilk olarak hangi tarihte ortaya çıktığını tespit etti.
Veba 1347 yılında, Moğol imparatorluğunun bir parçası olan “Altın Orda” nın yerleşim bölgelerinden, Akdeniz bölgesine ulaşmıştı. Bu ilk enfeksiyon dalgası, 500 yıl kadar devam edecek olan bir pandemiye dönüştü. İkinci veba pandemisi ise 19. yy’ın başlarına kadar devam etmiştir. İkinci veba pandemisinin kökeni uzmanlar arasında uzun bir süredir tartışılıyordu. En bilinen teorilerden birine göre bu salgının kökeni olasılıkla Doğu Asya’ya özellikle Çin’e uzanıyor. Ne var ki bu teori Orta Asya’daki arkeolojik buluntularla örtüşmemekte.
Söz konusu buluntular, Kırgızistan’daki Yssykköl gölünün yakınındaki bir bölgeye ait. Buluntulara göre veba salgını 1338 ve 1339 yıllarındaki yerel ticaret birliğinde ortaya çıkmış. 140 yıl önce gerçekleştirilen kazılarda, üzerindeki yazılarda insanların bilinmeyen bir salgına kurban gittiklerinden söz edilen mezar taşları bulunmuş. Süryanice ve Aramice yazılmış bu mezar taşları keşfedilmelerinden bu yana, Avrupa’daki “Kara Ölüm” için tartışılır hale gelmişti.
Nature dergisinde yayımlanan araştırma yazısı için uluslararası bir araştırma ekibi, veba ile ilgili yazıların bulunduğu yerlerdeki insan kalıntılarına ait eski DNA’ları, buluntu yerlerine ait tarihi ve arkeolojik verileri inceledi. Daha ilk veriler bile umut verici: Araştırmacılar mezar taşına göre 1338 yılanda ölen kişilerin DNA’sında veba bakterisi Yersinia pestis’i saptamışlar.. Şimdiye kadar, Kara Ölüm salgını, “Büyük Veba Çeşitliliği Patlaması” olarak isimlendirilen veba suşlarının büyük bir çeşitlenmesiyle ilişkilendirilmişti. Ne var ki bu olayın tarihi kesin olarak belirlenememişti ve şimdiye dek 10. ila 14.yy arasına tarihlendiriliyordu.
Araştırmacılar şimdi Kırgızistan’daki buluntu yerlerindeki eski veba kalıtımlarını bir araya getirerek, ilk orta çıkışıyla ne şekilde bağlantılı olabileceğini incelediler. Bu şekilde Kırgızistan’daki eski köklerin tam da bu çeşitlenme olayının merkezinde yer aldığı ortaya çıkmış. Yani bu şekilde Kara Ölüm’ün ilk kökünün nerede ve tam olarak hangi tarihte ortaya çıktığı belirlenebilmiş. Peki ama bu bakteri kökü nereden gelmiş olabilirdi? Veba insandan yayılan bir hastalıktır. Yersina pestis bakterisi dünyanın her yerindeki yabani kemirgen popülasyonunda yaşıyor. 1338 ve 1339 yılları arasında Yssykköl gölünün yakınındaki bölgede salgına neden olan Orta Asya kökü böyle bir kaynaktan gelmiş olmalı. Eski bakteri köküyle en yakın akraba olan modern kökler günümüzde Tian-Shan dağlarının etrafındaki “veba rezervlerinde” görülüyor. Buna göre Kara Ölüm’ün atası Orta Asya’da ortaya çıkmış olmalı diyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
