Görme, işitme veya hareket engeli bulunan bireylerin hayatını kolaylaştıracak ve engelleri ortadan kaldıracak teknolojiler geliştiriliyor. Geçtiğimiz hafta katıldığımız “Engelsiz Yaşam Teknolojileri” etkinliğinde bu teknolojileri yakından inceledik.
Engelleri ortadan kaldırmanın ilk yolu empati kurmaktır. Mesela görme engellilerin yaşadığı zorlukları -bir nebze olsun- anlayabilmek adına gözümüzü kapatarak hareket etmeye çalışsak bırakın sokakta dolaşmayı, işe gitmeyi, evin içinde bile bir odadan diğerine gidemeyiz. Benzer bir şekilde konuşma engeli bulunan bireylerin yaşadığı sıkıntıları az da olsa anlayabilmek için dilini hiç bilmediğimiz bir ülkeye gitmemiz yeterli; çok değil, birkaç dakika içinde kendimizi huzursuz hisseder ve tedirgin oluruz. Veyahut hareket yetimizin kısıtlı olup temel işlevlerimizi yerine getiremediğinizi düşünün...
Eğer ki fırsat eşitliğinden bahsedeceksek bu engelleri ortadan kaldırmak temel görevimiz. Teknolojiyi savaşmak gibi boş işler için değil de engelleri ortadan kaldırmak için kullanabiliriz. Ancak görmezden geliyor ve engelli bireyleri ötekileştiriyoruz. Bu açıdan baktığımızda engelli bireyleri, en çok da engelli olmayan bireylerin zorladığını görüyoruz.
Engeli bulunan bireylerin gündelik hayatlarını kolaylaştırmak için yürütülen bazı projeleri kendi imkanlarıyla geliştirmeye çalışan girişimlerden bazıları:
TreLens
TreLens, işitme engeli bulunan bireyler için geliştirilen bir gözlük. Etraftaki mantıksal sesleri ve uyarıları mobil uygulama aracılığıyla işleyerek akıllı gözlüğün camına yansıtma prensibiyle çalışıyor. Ders, tiyatro veya sinema gibi yerlerde birtakım sorunlar yaşayan işitme engelli bireylerin gündelik hayatlarındaki bu engelleri ortadan kaldırmak için geliştirilen TreLens’in amacı, işitme engelli bireylere ergonomik, en ucuz ve en ulaşılabilir ürünü sunmak.
İşitme engeli bulunan bireyler için akıllı gözlük geliştirdiklerini söylüyor proje çalışanı Furkan Meydan. Kendisi Elektronik ve Haberleşme Bölümü 2. sınıf öğrencisi. TreLens’in yazılımıyla ise Matematik 4. sınıf öğrencisi Elif Kılıç meşgul. BigBang yarışmasında yarı finale kalan TreLens projesinde çalışan 8 kişinin hepsi İstanbul Teknik Üniversitesi’nde öğrenci. www.trelens.com
Robotel
Robotel, parmak ya da kolu gelişmeyen çocuklara, 3 boyutlu yazıcıyla basılan mekanik kol/dirsek modelleriyle temel hareket yetisi kazandırıyor. Doğaya zararı olmayan bir plastik malzemeden üretilen Robotel, engelli çocukların bileklerini büktükleri an kavramalarını sağlıyor. Bu sayede bisiklet sürmek, su içmek ya da herhangi bir objeyi tutabilme gibi birtakım temel işlevleri mümkün kılıyor.
Robotel’in bir güzelliği de ihtiyacı bulunanlara ücretsiz olarak verilmesi. Robotel’de çalışmak gönüllülük esasına bağlı. Türkiye genelinde 2500’e yakın gönüllüleri var. Bugüne kadar 100 engelli çocuğun hayatını kolaylaştırdılar.
Projeyi, gönüllülerinden birisi olan Burak Kösmen’den dinledik. Kendisi, protez kolların çocuklar için pahalı olduğunu ve Robotel’in 3 boyutlu yazıcıyla yapılmış olmasının da maddi avantajıyla aileler için bu masrafı sıfıra indirdiğini söylüyor.
Çocukların vücut yapısının 6-12 ay içinde değiştiğini ve bunun da sürekli protez almayı gerektireceğini düşünecek olursak aileleri için de önemli bir hizmet. Ürünün tasarımının açık kaynaklı olduğunu söyleyen Kösmen, talep fazla olduğu için özellikle tasarımcı başta olmak üzere daha fazla gönüllüye ihtiyaç olduğunu söylüyor. Gönüllü olmak için tasarımcı olmaya gerek yok. www.robotel.org
Sesgoritma
Düşünün ki işaret dili kullanan birisi sizden yardım istiyor, ancak siz o dili anlayamıyor, dolayısıyla ona yardım da edemiyorsunuz. Çare Sesgoritma olabilir. Lise son sınıf öğrencisi olan Arda Mavi’nin bir arkadaşıyla birlikte, “bu sorunu algoritmalarla çözebiliriz” diyerek geliştirdiği bu teknoloji sayesinde işaret dili kullanan biriyle işaret dilini bilmeyenler arasında iletişim kurulabiliyor. Daha teknik bir ifadeyle, Sesgoritma, eşzamanlı olarak işaret dili seslendirebilen bir yapay zekâ mobil uygulaması.
Oluşturdukları veri setlerini haftada en az 250 kişinin indirdiği belirten Arda, Türkiye’de bununla ilgili bir de akademik makale yayımlandığını söylüyor. Dünya çapında işaret dili seslendiren bir uygulama daha olmadığının altını çizen Arda, uygulamanın Amerikan işaret dilini anladığını ve bulunduğunuz bölgeye göre dil değiştirdiğini söylüyor.
Arda, bu projelerinin TÜBİTAK’ta Türkiye birincisi olmasına rağmen “ödül olarak” sadece uçak bileti sağlandığını ve birinci oldukları için uluslararası yarışmada Türkiye’yi temsil etmeye hak kazandıklarını söylüyor. Eğitim içerikli projeler hazırlayarak firmalardan destekler alan Arda Mavi’nin ayrıca Iceberg Technologies adında bir girişimi var. Bu girişim kapsamında tıpta yapay zekâ kullanımı üzerine çalışıyor. www.ardamavi.com
Smarttek
Smarttek, bedensel veya konuşma engelliler için bir sistem geliştirmiş. Bu sistem, bilgisayarın (klavye ve fare tıklamalarının) göz veya kafa takibi sayesinde kullanılabilmesini sağlıyor. Bu teknolojiyi, birkaç ay önce kaybettiğimiz Stephen Hawking’den de tanıyoruz aslında. Smarttek’in farkı yerli yazılım olması.
İşleyiş şu şekilde: Bir cihaz var. Bu cihaza engeli olan bireyin gözleri kalibre ediliyor. Gözler ekrandaki tuşların üzerinde birkaç saniye bekledikten sonra oradaki tuş aktif oluyor ve komutu ekrana yazıyor. Ardından bu sesli bir şekilde ifade ediliyor.
Engelli bireylerin bu sayede sosyal medya hesaplarına girebildiklerini, WhatsApp kullanabildiklerini ve e-postalarını yönetebildiklerini ifade eden projenin merkez bölge sorumlusu Ayşe Portakal, bu şekilde şirketini yöneten bir kullanıcılarının bile olduğunu söylüyor. Projede çalışan 15-20 kişi var. www.smarttekas.com.tr
Braille Teknik
Görme engelli bireyler için 22 yıldır hizmet veren bir şirket Braille Teknik. Abilerinin görme zorluğu yaşaması üzerine böyle bir girişimde bulunan Uğur ve Mustafa Demirci, özellikle eğitimde fırsat eşitliği sağlamak için çalışıyor.
Engelleri kaldıran birtakım teknolojileri mevcut. Biri şu şekilde: Sistemdeki kameralar sayesinde görme engeli bulunan bir öğrenci; kitap, ekran veya tahtadaki yazıları hem dinleyerek hem de dokunarak (Braille alfabesi) okuyabiliyor. Bunun dışında ışık açma kapama, sesli komutları tekrarlatma ve kaydetme gibi seçenekler mevcut.
Türkiye 25.’si olan bir öğrencinin üniversitelerde bu teknolojilerin olmaması sebebiyle engellendiğini ve bu durumda eğitimde fırsat eşitliğinin söz konusu olmadığını açıkça belirtiyor Demirci kardeşler. Onlara göre, bu tip teknolojinin eğitim kurumlarında kullanılmıyor olması, görme engeli olan bir bireyin eğitim hakkını elinden alıyor. Şirket sloganının “Görmeyenleri özgür kılan teknolojiler” olduğunu söyleyen Uğur Demirci, engelli bireylerin yakınlarının da bu tip teknoloji sayesinde özgürleştiğine dikkat çekiyor. www.brailleteknik.com
Hazırlayan: Batuhan Sarıcan / [email protected]
