NASA’da Juno bayramı

Fizik ve Uzay Öne Çıkanlar
NASA’da Juno bayramı

NASA, Juno uzay aracının Jüpiter yörüngesine başarıyla girişini kutluyor. ABD'nin bağımsızlık günü olan 4 Temmuz'da (Türkiye saatiyle 5 Temmuz sabahı) yapılan kritik fren manevrası başarılı oldu ve Juno dev gezegen çevresindeki görevine başladı.

Güneş Sistemi'nin en büyük gezegeni Jüpiter, daha önce dokuz farklı uzay seferinde incelenmişti. Bunlardan ilki, 1973'te gezegenin yanından uçarak resimlerini çeken Pioneer ("Öncü") 10 sondasıydı. 1974'te Pioneer 11, 1979'da da Voyager ("Gezgin") 1 ve Voyager 2 sondaları benzer "yanından uçuş" görevleri gerçekleştirdiler. Jüpiter'in halkaları ve uydularındaki yanardağlar bu seferler sırasında keşfedildi.

Jüpiter büyük kütlesi nedeniyle asıl hedefi başka olan uzay araçlarının da uğrak yeri. "Yerçekimi yardımı" denen bir yöntemle uzay araçları büyük gökcisimlerinin yanından doğru açıyla savrularak onlardan enerji "çalabiliyor" ve kimi hızlanma veya yavaşlama manevraları bu yöntemle yakıt gerektirmeden yapılabiliyor. 1992'de (asıl görevi Güneş'i "yukarıdan" incelemek olan) Ulysses, 2000'de Satürn araştırma aracı Cassini, 2007'de de Plüton'a çabucak ulaşmak için enerjiye gereksinen New Horizons ("Yeni Ufuklar") sondaları bu amaçla Jüpiter'in yanından dolandılar ve bu sırada inceleme yapmayı da ihmal etmediler.


"Yanından uçuş" tekniğiyle gökcisimleri çok kısa bir süre için incelenebiliyor: Sonda yıldırım hızıyla uçarak geliyor, gezegenin yanından geçtiği birkaç saat içinde yapabildiği kadar gözlem yapıyor, sonra uçup gidiyor. Tam o sırada bir arıza olsa yılların emeği boşa gidiyor. (Geçen yıl bugünlerde New Horizons'un Plüton'a varmasına bir gün kala bilgisayarı durunca herkesin yüreği ağzına gelmişti.) Gezegenin yörüngesine girip orada yıllarca dolaşacak sondalar çok daha detaylı inceleme yapabiliyor. Ama yörüngeye girmek yanından uçmaktan daha zor ve masraflı, çünkü uzayda fren yapmak, yeryüzündekinin aksine, hızlanmak için harcadığınız kadar enerji harcamanızı gerektiriyor. (Dünya'da sürtünme sayesinde yavaşlamak pek problem olmuyor!) Yani hedefinizin çevresinde yörüngeye girmek için uygun zamanda uygun güçte bir roketi gidiş yönünüze doğru ateşleyerek "fren" yapmanız gerekiyor. Salı sabahı Juno'nun başarıyla gerçekleştirdiği manevra bu.

1995'te Galileo sondası Jüpiter'in yörüngesine giren ilk uzay aracı olmuş ve sonraki 7 yıl boyunca gezegen ve uyduları hakkında eşsiz bilgiler göndermişti. Galileo Jüpiter atmosferinde neredeyse bir saat boyunca dayanan bir iniş modülünü de gezegene yollamıştı. Başarılı bir görevden sonra 2003'te manevra yakıtı bitmeye yüz tutan Galileo, üzerinde taşıyor olabileceği bakterilerin Jüpiter'in hayat barındırabilecek uydularına bulaşmaması için kontrollü olarak gezegene düşürüldü.

Juno bu uzaklığa gidebilen araçlar arasında sistemleri nükleer enerjiyle değil, Güneş enerjisiyle çalışan ilk sonda. "İntihar dalışı" yapanları saymazsak yörüngesi sırasında kendisinden önceki rekorun onda biri kadar bir mesafeye dek gezegene yaklaşacak ve bulutların altında neler olduğunu inceleyecek. Acaba Jüpiter'in katı bir çekirdeği var mı? Bu sorunun cevabı Güneş Sistemi'nin evrimi sırasında Jüpiter'in Güneş'e başka bir mesafede oluşup sonra zamanla şimdiki yörüngesine vardığı yolundaki tezin sınanması açısından önemli. Gezegenin korkunç radyasyon kuşağına sıkça girip çıkacağı için, ne kadar zırhlanmış olsa da, Juno'nun Galileo kadar uzun dayanması beklenmiyor. Görevi bittiğinde o da Jüpiter'e çarptırılacak.

Cem Say / @say_cem