Sağlık sistemlerinin merkezini sağlık çalışanları oluşturur. Pandemiyle mücadele sürecinde sağlık hizmetlerinin eksiksiz sunulabilmesi yeterli sayıda kalifiye sağlık çalışanı ile mümkündür. Bu dönemde sağlık çalışanları, COVID-19 hastalarına ek olarak, başka akut sağlık sorunları ve rutin bakım gereksinimi olan hastalarla da ilgilenmek durumunda. Enfeksiyonun sağlık çalışanları arasında hızla yayılımı ile birlikte yeni hastanelerin ve yoğun bakım ünitelerinin açılması, kalifiye sağlık çalışanlarının yetersizliği ile sonuçlanabilir. Pandemi süresince sağlık çalışanlarının toplumun geri kalanına göre daha fazla enfekte olduklarını bilmekle birlikte, COVID-19’un sağlık çalışanları üzerine etkisini tüm boyutlarıyla anlamaktan uzağız. Amnesty International’ın raporuna göre, dünya üzerinde 3.000’den fazla sağlık çalışanı COVID-19 nedeniyle hayatını kaybetti (1). Bununla birlikte, bazı ülkelerde ölüm bildirimlerinin kusurlu olması ya da verilerin gizlenmesi nedeniyle bu sayının ölümlerin tümünü yansıtmaması olası.
Ülkeler sağlık çalışanlarını nasıl koruyabilir?
Politika yapıcılar, sağlık çalışanlarının güvenliğinden doğrudan sorumludur. Tüm çalışanlar için risk düzeyi belirlenmeli, uygun klinik izlem yapılmalı, tanısal testlere ulaşım kolaylaştırılmalı ve kuşku halinde iş yerinden uzaklaşmaları sağlanmalıdır.
Pandemi süresince sadece COVID-19 ile uyumlu klinik tablosu olan hastalar değil, atipik klinik özellikleri olan, başka tanılarla hastaneye başvuran hastalar da bulaşma için kaynak olabileceklerinden, çalışılan birimden bağımsız olarak tüm sağlık çalışanlarına yeterli sayı ve kalitede kişisel koruyucu donanım sağlanması zorunludur.
Hastalık belirtileri başlamadan 2-3 gün önce bulaşmanın mümkün olabileceğine dair veriler nedeniyle, toplum içinde yayılım hızının yüksek olduğu bölgelerde, tanısı bilinmeyen hastalarla temas ederken kişisel koruyucu donanımlar eksiksiz olmalıdır (2). Çevresel kontaminasyonun azaltılması için sık temizleme ve dezenfeksiyon işlemleri, polikliniklerin havalandırılması, günlük hasta sayısının sınırlandırılması, yemek yenilen mekânlara yönelik iyileştirmeler gibi hastane içerisinde bulaşmayı önlemeye yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Sağlık çalışanlarına düzenli klinik ve gerekirse laboratuvar izlemi yapılarak enfeksiyonun hastane içerisinde yayılarak diğer çalışanlara ve hastalara bulaşması önlenmelidir. Ayrıca, sağlık çalışanlarının salgının yayılımı ile ilgili güncel ve ayrıntılı yerel bilgilere ulaşımı ve uygun biçimde hazırlanması sağlanmalıdır.
Ruh sağlığı ve travma
Tüm bunlara ek olarak pandeminin, sağlık çalışanlarının ruh sağlığını da olumsuz etkilediğini göz ardı etmemeliyiz. Pandemi kliniklerinin açılması nedeniyle birçok sağlık çalışanı bu kliniklerde uzmanlık alanları dışında çalışmak durumundalar. Koşullar nedeniyle sunulabilen sağlık hizmeti sınırlı olduğunda karşı karşıya kalınan etik ikilemler ve ahlaki seçimlerini gerçekleştirememe de sağlık çalışanlarının yaşadıkları ruhsal travmayı şiddetlendirmekte ve travma sonrası stres bozukluğu yaşamalarını kolaylaştırmaktadır. Kendileri ve ailelerinin sağlığı konusunda aldıkları risk, yeni öğrenilen bir hastalığa karşı zaman zaman hissedilen çaresizlik ve ölüme yakından tanıklık ediş birçok sağlık çalışanı için hayatlarının en travmatik deneyimi. Bu süreçte ve sonrasında sağlık çalışanlarının ruhsal iyilik hallerinin gözetilmesi ve desteklenmesi gerekiyor.
Tüm bunlara karşın, salgın toplumda aktif bir biçimde yayılmaya devam ettiği sürece sınırlı kaynakların tükenmesi çok olası. Seyahatler ve sosyal aktiviteler gibi insan davranışları ve hareketliliği ile doğrudan ilişkili olan salgının yayılımının baskılanması için hükümetler, bilim insanları, sağlık profesyonelleri, medya ve halk arasında sağlıklı, şeffaf ve anlaşılabilir bir iletişim dilinin kurulması, özellikle bireysel özgürlüklerin kısıtlanmasını gerektiren tedbirler söz konusu olduğunda bilime ve politikacılara güvenin sağlanması ve sürdürülmesi gerekmektedir. Sağlık çalışanlarının ayrıntılı, şeffaf, sürekli ve güvenilir bir biçimde bilgilendirilmiş halkın işbirliğine ihtiyacı var.
Özlem Kayım Yıldız
1, https://www.irishtimes.com/news/world/over-3-000-healthcare-workers-worldwide-died-from-covid- 19-1.4302705
2- Kimball A, Hatfield KM, Arons M, et al. Asymptomatic and Presymptomatic SARS-CoV-2 Infections in Residents of a Long-Term Care Skilled Nursing Facility — King County, Washington, March 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Apr 3; 69(13): 377–381. doi: 10.15585/mmwr.mm6913e1
Bu yazı HBT'nin 230. sayısında yayınlanmıştır.