Türkiye’de her yıl 30 binden fazla insanı inme nedeniyle kaybediyoruz. En büyük risk faktörleri arasında hipertansiyon, tütün kullanımı ve hareketsiz yaşam yer alıyor. Oysa bu hastalığın %80’i önlenebilir. Erken tanı, hızlı müdahale ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları hayat kurtarıyor.
Ekim ayı İnme Farkındalık Ayı, 29 Ekim Dünya İnme Günü. Ülkemizde inme en başta gelen ölüm nedenlerinden biri. TÜİK verilerine göre 2024 yılında her 15 dakikada bir kişiyi, 32.277 insanımızı inme nedeniyle kaybettik (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2024-54195).
İnme, dünyada da en sık ölüm nedenlerinden biri. Yılda yaklaşık 12 milyon insan inme geçiriyor, bu kişilerin önemli bir kısmı inme nedeniyle kaybediliyor veya günlük yaşam aktivitelerinde başkalarına bağımlı hale geliyor. İnme, erişkin yaşamda kazanılan engelliliğin en başta gelen nedeni. 25 yaş üzeri her dört kişiden biri hayatının bir döneminde inme geçirecek. Gelecek öngörüleri, inmenin önümüzdeki on yıllarda da önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam edeceğini gösteriyor.
İnmenin türleri
İnmenin iki alt türü var. Biri beyne giden damarlardan birinin tıkanması ve beyne giden kan akımının azalması sonucu gelişen iskemik inme, diğeri ise beyin dokusu ya da zarları arasına olan kanama, beyin kanaması.
İnme riskini artıranlar
İnme risk faktörleri değiştirilebilir olan ve olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Değiştirilebilir olmayan risk faktörleri arasında ileri yaş, cinsiyet, ailede inme öyküsü, etnik özellikler yer alır. Bu risk faktörlerini ortadan kaldırmak mümkün değil, değiştirilebilir faktörlere odaklanmak gerek. Hipertansiyon, diyabet, yüksek kolesterol düzeyleri, obezite, kalp hastalıkları, sigara ve diğer tütün ürünlerinin kullanımı, fiziksel hareketsizlik, hava kirliliği, fazla sodyum (tuz), işlenmiş et ürünleri, tatlandırılmış içecek ve alkol tüketimi ve az lifli gıda (sebze ve meyve) tüketimi ise değiştirilebilir risk faktörleri. Bu faktörlerle etkin biçimde mücadele etmek, inme riskinizi yaklaşık %80 azaltır.
Nasıl korunabiliriz?
Koruma daima tedavi etmekten daha etkili, güvenli ve ucuzdur. Bireysel risk faktörlerimizi bilmek önemlidir. Hipertansiyon inme için en büyük risk faktörüdür. 18-40 yaş arasında 3 yılda bir, 40 yaş üzerinde ise yıllık tansiyon ölçümü ile tarama gerekir çünkü hipertansiyon belirtileri gözden kaçırılabilir. Tanı konmamış diyabet de sıktır. Tansiyon, kan şekeri ve kolesterol düzeylerini normal sınırlar içerisinde tutmak, inme ve diğer dolaşım sistemi hastalıklarından büyük oranda korur.
Sigara, elektronik sigara ve diğer tütün ürünleri inme riskini altı kata kadar, pasif içicilik ise iki kat artırır. Tüm tütün ürünleri terk edilmeli, kapalı mekanlarda dumana maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. İnme riskini azaltmak için bitkisel ağırlıklı, sağlıklı yağlar, düşük sodyum ve yüksek potasyum içeren diyet benimsenmelidir. Katı yağlar, Hindistan cevizi ya da palm yağı yerine zeytinyağı tüketilmelidir. Beyaz ekmek, işlenmiş et ürünleri, tatlı ve meşrubat sağlıksızdır. Yemeklere tuz eklenmemelidir.
Mümkün olduğunca fiziksel olarak aktif olunmalı, haftada beş gün 30 dakika yürümeye gayret edilmeli. Kalp ritim anormallikleri de inme için büyük bir risk faktörüdür; tedavi edilmeleri inme riskini azaltır.
İnme tedavi edilebilir
Zaman, beyindir. Çünkü beyne giden kan akımı durduğunda nöronlar geri dönüşsüz biçimde hasarlanmaya başlar. Beyin hasarının genişliği, kişinin sağ kalımını ve uzun dönem engelliliği belirler. Bu nedenle beyin hasarı mümkünse tam olarak önlenmeli ya da azaltılmalıdır. Bu da ancak inmenin ilk saatlerinde mümkündür. İnme sonrası ilk 24 saat kritik öneme sahiptir.
İnmeyi nasıl tanıyacağım?
İnme aniden gelişir. Ani başlayan üç belirtiden biri veya birkaçı varsa tablo, inme kabul edilmeli:
- Konuşamama, konuşma bozukluğu,
- Yüzde kayma, ağzın bir tarafa kayması, yüz felci,
- Kolda güçsüzlük.
Bunun dışında bacakta güçsüzlük, his kaybı, dengesizlik, çift görme, görme kaybı, yutma güçlüğü, anlama bozukluğu, bellek kaybı, ani başlangıçlı şiddetli baş ağrısı da inme belirtisi olabilir.
Bu belirtilerin bir veya birden fazlası var ise vakit kaybetmeden 112 aranmalı. Belirtilerin düzelmesi beklenmemeli, evde ilaç verilmemeli, özel araçla hastaneye gidilmemeli. Belirtiler olup tam olarak düzelse bile kalıcı felç riski yüksektir, hastaneye mutlaka gidilmeli. Belirtiler uykudan uyanınca başladıysa ya da başlangıç zamanı bilinmiyorsa da hemen 112 aranmalı.
İnmenin erken dönem tedavisi
İnmenin ilk saatlerinde pıhtı eriten ilaçlarla ya da atardamarlardan girerek pıhtıyı çıkarma yoluyla tıkalı damarı açmak ve beyine kan akımını tekrar sağlamak mümkün. Bu tedaviler için belirli saat sınırlamaları mevcut ve ne kadar erken uygulanırlarsa o kadar etkili ve güvenliler. İlk 24 saat kritik öneme sahip.
İnmeden korunmak mümkün. İnmede çare erken müdahale.
Özlem Kayım Yıldız