İsviçre ile Avusturya arasında sandviç gibi bir ülke. Hepi topu 162 kilometre kare. Nüfus sadece 38 bin 380. Bunun yüzde 40’ı yabancılar: Alman, Avusturyalı, İsviçreli, İtalyan v.d.
Her sefer Liechtenstein demek yerine, kısaca “L”, o kadar ufak ki kuzey-güney uzunluğu 25 kilometre. Doğu-batı eni 9.4 kilometre. İsviçre ile Avusturya arasına sıkışsa da, önemli bütün işbirliklerini İsviçre ile yapar. Öyle ki, iki ülke arasında “sınır” Ren Nehri, ama sınır yok.
Havaalanı da yok. Karayolu İsviçre’ye (Ren üzerindeki köprüyle), demiryolu Avusturya’ya bağlar. Bu köprüde bir küçük tabela, L’a “girdiğinizi” gösterir: Fürstentum Liechtenstein. Avusturya tarafından gelirseniz, “sınırdaki” hep açık gümrük kapısındaki memurlar İsviçreli. L, Şengen Bölgesi’nde, ama AB üyesi değil. Pasaportunuza damga isterseniz, “başkent” Vaduz’da (nüfus 5,200) postanede 3 Euro karşılığı L damgası bastırabilirsiniz. İşte böyle bir
L burası: Almanya, Avusturya ve İtalya’nın büyük kısmını kaplayan Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’ndan günümüze kalanbir tarihi miras.
Bankacılık ve para saklama konusunda üstad İsviçre’nin bu gayet zengin “yeğeni” 15 Ağustos’ta 300’üncü kuruluş yıldönümünü kutladı. 1719’da L, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na bağlı bir prenslik olarak kabul edilmişti. 1806’da “bağımsız” olmuş. 1918’de İsviçre ile ittifak. 1924’te iki ülke arasında gümrük birliği. 1984’te kadınlara seçme-seçilme hakkı tanıyor. 1990’da Birleşmiş Milletler’e üye.
Ülke nüfusundan çok şirket
Yabancılara sağladığı vergi kolaylıkları sayesinde burayı 74 bin şirket “adres” olarak gösteriyor. Bunların arasında ak olanlar kadar, “gri” olanlar da var elbette. OECD, bu yüzden 2007’de L’yi “Gri Listeye” aldı: Finansal saydamlıkta sorunlu, ama bunu düzeltmeyi vaad eden ülke sınıfına… L, bu arada ödevini yaptı, 2009’da Gri Liste’den çıktı. Bu konularda OECD ile daha yakın işbirliği yapmayı ise henüz 2015’te kabul etti. (https://bit.ly/2kuusGH)
Finans sektörü L için pek mühim: Yurt içi gelirinin (GSYİH) dörtte biri. Nüfusun yüzde 16’sı finansta çalışıyor. Finans demişken, Yönetici Prens Hans-Adam’ın maddi varlığı da öyle böyle değil: 4.4 milyar dolar. Ailesinin 12’inci yüzyıldan beri sahip olduğu menkul ve gayrımenkulün tutarı. Bloomberg’e göre İngiltere Kraliçesi bile, 500 milyon dolarlık servetiyle “epey dar gelirli”. (https://bloom.bg/2lgYQ7d)
Blok zincirine yasa yaptılar
Prens ile Veliaht Prens’in ve hükümetin girişimiyle şimdilerde L, İsviçre’nin desteğiyle, blok zincirine (blockchain) hukuksal bir çerçeve çizmeye girişiyor: 6 Haziran’da L Parlamentosu, ülkede bir “token ekonomisi” kurulmasını sağlayacak yasayı onayladı. Başkent Vaduz’daki “pasaport postanesi” nakit parayı Bitcoin’e çevirmeye başladı: Bitcoin dijital para olduğu için, fiziksel varlığı yok. Postane, size onun değeri kadar bir “elektronik cüzdan” veriyor. (https://bit.ly/2ktfUY2)
İşte bu eski ama yenilikçi ülkenin 300’üncü doğumgünü özellikle Germen komşularını ilgilendirdi: Almanya, Avusturya, İsviçre’nin Almanca konuşulan kuzey bölgesini. Ve tabii, diğer ülkeler, L’nin tarihindeki tuhaflıkları sıralayarak anmaya katıldılar.
Askeri tarihi olmayan ülke
Ülkenin tarihindeki “son” seferberlik 1866’da Prusya’nın Avusturya’yı yendiği 7 Hafta Savaşı sırasında yaşanmış. L’nin tamamı 80 (yazıyla: Seksen) kişilik “ordusu”, sınırda bir hafta beklemiş. Gelen giden olmamış. Üstelik, dağda tam da Ağustos ortasında kar fırtınasına yakalanmışlar. Evlerine dönerken Avusturyalı bir subay da onlara katılmış. Böylece birlik, başkentte 81 kişi olarak karşılanmış. İki yıl sonra L, bu askerleri terhis edip, tarafsızlığını ilan etmiş. Birinci ve İkinci Savaşlarda kimse (Hitler bile) ilişmemiş.
Ama ummadık taş baş yarar misali, ülkeye iki “saldırı” komşusu ve koruyucusu İsviçre’den “yanlışlıkla” gelmiş (günümüzün moda sözcüğü ile: “sehven”). 1992 Ekim ayında İsviçreli askerler sınırdan girip Triesenberg köyünün orada bir nöbetçi barınağı yapmaya başlamışlar. Hayatında asker görmemiş bir köylü kadın, eline sopayı alıp onları Ren’in öte yakasına kovalamış. İsviçre daha sonra bu sınır “ihlalinden” dolayı L’den özür dilemiş. Benzer bir olay 2007’de de var. İsviçre’den 170 asker “karanlıkta yollarını kaybedip” L’e girip dolaşmışlar. Durum anlaşılınca İsviçre’den yine bir özür. (https://bit.ly/2ks8X9u)
Stalin’e kafa tutmak?
L, istila görmediği için askeri tarihi de yok. Ama öyle bir askeri olayı var ki gerçekten ibretlik. L, bir zamanlar devlerin en kocamanı Sovyetler Birliği’ne ve onun karanlık suratlı diktatörü Stalin’e kafa tutmuş. (https://bit.ly/2lP7KpQ)
Yıl 1945. İkinci Dünya Savaşı’nın son günleri. 2 Mayıs gecesi Alman ordusunda görevli 500 Rus askeri Avusturya - L sınırını geçer, siyasal sığınma ister. Alman ordusunda görevli Rus askeri ne demek? Almanların safına geçen, komünizm karşıtı Ruslar. Bu askerlerin orada ne işi var? Çünkü Avusturya, savaşta Sovyet işgaline uğramıştı. Rus askerler Batı’ya sığınmak istiyor.
Prens Franz Joseph II hepsine siyasal sığınma hakkını tanır. Ama Stalin, bu askerleri cezalandırmayı kafaya koymuş. Prensten ister. Prens vermez. Oysa 1945 Yalta Konferansı’nda kararlaştırıldığı gibi, İngiltere, ABD ve Fransa, bu askerleri Ruslara hemen verdiler. Stalin de onlara neler yaptı kim bilir?
L, ise Stalin’e kafa tutar. Bir Sovyet heyeti gelip sığınmacılarla görüşür. İçlerinden 300’ü geri dönmeyi kabul eder. Her halde, ölümüne? 200’ü kalır. Sonradan çoğu Arjantine gider. Sokhin adlı bir asker ise L’li bir kıza tutulur, evlenip L’de kalır. 1990’lara kadar sakin bir yaşam sürmüş. Şimdi L’de bu olayı ölümsüzleştiren gösterişsiz bir anıt var, Avusturya sınırına yakın. (https://bit.ly/2lxsVzY)
İsviçre ile Avusturya arasında kendi halinde memnun mesut bir sandviç olarak yaşayan L, onurlu ve cesur olduğunu göstermiş: İngiltere, Fransa, ABD’nin aksine.
Edip Emil Öymen
*Bu yazı 06.09.2019 tarihli Dünya gazetesinde yayınlandı.