Bizde de üç-beş örneği varsa bile, kültürümüze henüz yabancı olan “kitap okuma kulübü” nedir?
Bunun cevabı, Okuma Kültürünü Yaygınlaştırma Platformu/Türkiye Yayıncılar ve Yayın Dağıtımcıları Birliği Derneği ortaklığında (ve Avrupa Birliği desteğiyle) 2020’de yayınlanan “Okuma Kulüpleri” kitabında var:
“Okuma Kulübü veya diğer adıyla Kitap Kulübü kişilerin düzenli olarak buluşup okudukları bir kitap veya makale, dergi gibi okuma materyali hakkındaki fikirlerini paylaştığı, okudukları materyalin veya kitabın beğendikleri ve beğenmedikleri bölümlerini, karakterlerini ve içerik unsurlarını tartıştıkları bir grup etkinliği. (s.9)
“Okuma kulüplerinin geçmişi, insanların okudukları hakkında başka biriyle konuşma isteği yaşamaya başladığı zamanlara kadar uzanıyor. Bir kitap bize ilham verdiğinde, bizi rahatsız ettiğinde, rahatlattığında, meraklandırdığında veya bizi dönüştürdüğünde duygularımızı başkalarıyla paylaşmayı istememiz şaşırtıcı değildir. (s.11) https://bit.ly/3uqa5t1
Ve işte tam da bu konuda Silikon Vadisi’nden yepyeni bir girişimin haberi:
Yeni model kitap kulübü
Padmasree Warrior, doğumu Hindistan, orada kimya mühendisliği okuyan, ABD’de Cornell Üniversitesi/New York’ta master yapan üst-düzey kadın teknolog: 23 yıl çalıştığı Motorola’da “teknolojiden sorumlu başkanlığa” (CTO) kadar yükselip, 8 yıl Cisco’da yine aynı görevde, sonra 3 yıl Çinli sürücüsüz araç şirketi NIO’da da. Microsoft ve Spotify yönetim kurullarında üye. Ve nihayet 2019’da (58 yaşında) Fable adlı kendi şirketini kurdu. (https://bit.ly/2Ske6kz)
Bütün kariyeri bilişim teknolojisi üretimi ve yönetimiyle geçmiş bu mühendis “kendi” şirketini elbette yenilikçi bir girişimle kuracaktı: ABD’de yaygın olan “kitap okuma klübü” geleneğini dijital platforma taşıyan Fable (Masal) adlı bir uygulama tasarladı. Hem iPhone, hem diğerlerinde (Android), hem web üzerinde çalışan bu uygulama “kitap okumayı ve karşılıklı tartışmayı” teşvik ediyor: Yeni kuşak bir kitap kulübü. İsteyen, kendi kulübünü Fable platformu üzerinde kurabilir. Bu yepyeni telefon uygulaması henüz Nisan başında hizmete girdi.
İsmini “Padma” diye kısaltan Padmasree Warrior, neden bir “kitap kulübü platformu” kurdu? Cevabı: “İnsanlığımızın farkında olmak için teknolojiyi nasıl uygulamalıyız? Zihinsel huzuru ve kendimizi iyi hissetmeyi öncelik saymalıyız, bunu sağlamak için okumalıyız.”
Tam burada bir ara-bilgi: Yale Üniversitesi araştırmasına göre okuyanlar, 2 yıl daha uzun yaşıyormuş. (https://bit.ly/2DLMqKm)
Padma devamla: “Dijital cihazlarımızdaki bak-geç, tıkla-geç, neyi tıkladığını unut türü dijital çöplere, dijital atıklara dikkatimizi ve zihin enerjimizi harcamak yerine, zar zor bulabildiğimiz boş zamanlarımızda hayal gücümüzü artıracak, kendimizi iyi hissettirecek, zihnimizi harekete geçirecek anlatılara vakit ayırmalıyız.”
Bu yüksek ideale şöyle varacak Fable: Telefon veya web üzerinden işleyen bir kitap kulübü (ve platformu) olarak çalışacak.
Üyelik gerekiyor. Yılda 69.99 Dolar ödeyenler, binlerce kitaba erişecek. Ayrıca, edebiyat uzmanlarının önerilerine göre yeni yayınları da keşfedecek. Ya da, Fable platformu üzerinde kendi kitap klübünü kuracak. Buna girişmeden, sadece okumak ve kitaba ilişkin tartışmalara katılmakla yetinenlere ise Fable ücretsiz. Ve hizmetleri, bu özetle sınırlı değil, daha ötesi de var. Şu adreste: fable.co (“com” değil, sadece “co”).
Okura küratör hizmeti
Fable’da yenilikçi bir başka özellik ise, okuyucuya fikir verecek, ona bilgi aktaracak “küratör yazar” uygulaması: Roman yazmış, kendini gerçekleştirmiş, bir ölçüde tanınmış yazarlar, okurlara kitap önerecek. Onları zihinsel bir yolculuğa çıkartırken, eşlik edecek.
Ve bu yazarların arasında,Türk doktor anne babadan New York 1977 doğumlu, Harvard mezunu Elif Batuman da var. Silikon Vadisi’ndeki Stanford Üniversitesi’nde Rus edebiyatı doktorası yapmış. Semerkand’da Özbekçe öğrenmiş. İngiliz Guardian gazetesi, 7 dili okuduğunu veya konuştuğunu yazdı. (https://bit.ly/3e6UwAL).
ABD’de ilk kitabı (Türkçe başlığı ile) “Ecinniler”, Rus edebiyatının trajik-komik hallerini esprili bir dille yansıtan bir biyografi. İkinci kitabı (Türkçe başlığı ile) “Budala” doktora yaptığı döneme ilişkin romanı. ABD’de önde gelen kültür dergilerinde yazıları yayınlandı. Ödüller aldı. 2010-13 döneminde İstanbul’da Koç Üniversitesi’nde “konuk yazar” olarak bulundu. New York’ta yaşıyor. İki kitabı da Türkçeye çevrildi. (Milliyet gazetesi 2011 söyleşisi: https://bit.ly/32XkkJp)
Batuman, Rus edebiyatı bilgisi ve ilgisi dolayısıyla Fable okurlarına Rusya’nın “en karanlık, en ümitsiz dönemlerinde” eser vermiş üç yazarı tanımalarına yardımcı oluyor: Gogol, Dostoyevsky ve en trajikleri Isaac Babel. (https://bit.ly/3t4Cm7d)
Epey yazar var Fable listesinde. En başta, bizde de tanınan Paulo Coelho…
Kısacası Fable, kitap okuma kulübü uygulamasının 2021’de vardığı dijital nokta.
Twitter ve daha öncesi
Buraya gelene kadar kitap kulüpleri, Twitter’ın 15 yıl önceki “icadından” bu yana dünya dillerinde Twitter üzerinden çalıştı, halen çalışıyor. Sayıları izlenemeyecek kadar çok. “Anahtar sözcükle” bile arayıp bulmak mümkün değil. Rastlamak gerek.
Twitter’dan önce ise sadece web üzerinde site-içi yazışma ile var olmuşlardı. Ama ondan da önce, kulüp üyelerinin belirli zamanlarda bir araya gelerek bir kitabı tartıştıkları oturumlar yapılıyordu.
Daha da önce, okuma-yazma bilen birinin, bir kitabı, okuma-yazma bilmeyenlere okuduğu oturumlar bir kaç yüzyıl sürdü. Örneğin Osmanlı döneminde “kıraat = okuma” meclislerinde = kıraathane’lerde halk kitapları, destanlar, dilden dile yayılıp gelen dini-destani kahramanlık öykülerini birisi okur, diğerleri dinlerdi (Kitap listesi için https://bit.ly/3e3W9iL. Ayrıca, Benjamin Fortna, “Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Okumayı Öğrenmek” Koç Üniversitesi Yayını, 2011)
Büyük kitap kulüpleri
Bugün, bilgi toplumu özelliği kazanmış ülkelerde kitap okuma kulüpleri bol, çeşitli, yaygın. Bazıları dünya medyasına konu olacak kadar büyük. Bunlar artık tamamen dijital ortamda faal. Kitap önerisi yapıp kitap tanıtıyorlar. İletişimleri tek yönlü: Kurumdan, okura…
*Dünya Ekonomik Forumu (WEF) kitap kulübü.
*New York Times gazetesinin “T Book Club”.
*New York Kitap Dergisi (NYRB) Klasik Eserler Kulübü.
*Los Angeles Times’ın web sitesi, Facebook, You Tube ve Twitter’daki kulübü.
*ABD tv sohbet programı sunucusu Oprah Winfrey’nin 5 milyon üyeli kulübü.
*Amerikalı film sanatçısı Reese Witherspoon’un 1.5 milyon üyeli “Hello Sunshine”, kadın yazarların kitaplarına odaklı.
*İngiliz film sanatçısı Emma Watson, feminist kitap kulübü 231 bin üyeye ulaştıktan sonra 2020’de ayrıldı. Birleşmiş Milletler İyi Niyet Elçisi oldu.
*ABD’de Goodreads en az 90 milyon üyeye ulaştı (Amazon, 2013’te satın aldı).
*Fransa’da Babelio’nun üye sayısı 1 milyona yakın.
*Almanya’da Büchergilde Gutenberg, 95 yıldır faal. 130 bin üyesi var.
*Yine Almanya’da, akademik/bilimsel kitap kulübü, WBG olarak bilinen Wissenschaftliche Buchgesellschaft üye sayısı 85 bin.
*Penguin Yayınevi’nin ABD bölgesi Twitter kulübü hesabını 4 milyon kişi izliyor.
*İngiliz Guardian gazetesininkini 2 milyon kişi izliyor.
*Ve, Prens Charles’ın eşi Camilla’nın 2020’de başlattığı Okuma Odası (Reading Room) kitap tanıtım sitesinde ilk önerdiği eserlerden biri Elif Şafak’ın “Ustam ve Ben” oldu.
Büyüklerden “küçüklere” doğru gidersek, çift yönlü iletişimi görüyoruz. Bu yeni kuşak kitap kulüpleri (veya okuma toplulukları) şimdi artık özellikle Twitter üzerinde özgün fikir, özgün yorum, hatta yeni bilgi üretiyor. Gayet zengin akademik araştırmalara konu olmaya aday bu çok ilginç, yenilikçi ortamlardan bir kaç örnek:
TolstoyTogether/Tolstoy’la Birlikte
Tolstoy’un anıt eseri Savaş ve Barış’ın sayfa sayısı, farklı baskı teknikleriyle 1,200 ile 1,800 arasında değişiyor. Gelmiş geçmiş en hacimli romanların başında. Bunu okutma işini, ABD/Princeton üniversitesinde edebiyat profesörü Çin asıllı Liyun Li üstlenmiş. Mart 2020’de kitabı, ilgilenenlerle birlikte okuma fikrini Twitter ve Instagram’da açıklamış: Pakistan’dan Brezilya’ya 3 bin kişi ilgilenmiş projeyle. Koşul: Günde 15 sayfa okunacak. 85 günde 1,275 sayfa okunup bitecek. Gerçekten, 18 Mart 2020’de başlamışlar, 10 Haziranda bitirmişler. Liyun Li izlenimlerini ve Twitter yazışmalarını kitap haline getirdi. Ağustos’ta yayınlanacak. Böylece, bir kitap kulübünün, Twitter üzerinden nasıl işlediğini de dünyaya anlatacak (https://bit.ly/2RywPsw)
Silent Book Club/Sessiz Okuma Kulübü
Amerikalı romancı Guinevere de la Mare ve girişimci Laura Gluhanich’in 2012’de kurdukları kulüpte üyeler, salgından önce bir araya geliyorlardı, salgından beri sosyal medyada faaller. Kulübün mükemmel bir örgütlenmeyle Türkiye dışında 37 ülkede 285 şubesi olmuş. (https://silentbook.club/)
Rebel Book Club/İsyankâr Kitap Kulübü
İngiltere’de adaş isimli Ben Keene ve Ben Saul-Garner’in 2015’te kurdukları kitap kulübü kurgu olmayan, somut olgulara dayanan kitap okuma/okutma fikriyle işe başladıktan sonra şimdi salgın döneminde Twitter’da faal. Şimdiye kadar 72 kitap okudular: Her ay bir kitap. (https://www.rebelbook.club/)
Diego Cano @DC_1867
Arjantin’de geniş kapsamlı bir İspanyolca gazete, dergi, siyasi broşür, siyasi yayınlar arşivi olan “Tarih Araştırmaları Merkezi” (http://ceih.net.ar/) Yöneticisi Diego Cano, Twitter üzerinden etkileşimli roman okumaya 2008’de Kafka ile başlamış. O gün bugündür başka romancılarla devam ediyor. Bu yıl, Fransız romancı Gustave Flaubert’in doğumunun 200’üncü yıldönümü dolayısıyla okudukları roman yazarın en tanınmış eseri Madam Bovary oldu. Sonra sıraya yazarın “Duygusal Eğitim” ve “Salambo” romanları girdi. Geçtiğimiz yıllarda da Cano ve grubunun listesinde (üyeleri her roman için değişiyor) İspanyol şair Lorca, Rus romancı Dostoyevsky vb da vardı. İspanyolca yazışmalar, romanların etiketiyle izleniyor: Örneğin #Flaubert 2021 veya #LaEducaciónSentimental. (https://twitter.com/DC_1867)
Twitter’daki kitap kulüpleri, edebiyat meraklılarını bir araya getirmeye yarıyor. Ama bir de, tıp dünyasındaki gelişmeleri Dergi Kulübü formatında dünya çapında izleyen doktorlar, bilimciler var.
Başlangıcı 1875’te Kanada’da. Montreal’deki McGill Üniversitesi tıp hocası Sir William Osler’in öğrenciler ve uzmanlar bilimsel gelişmeleri akademik dergilerden de izlesinler, tartışsınlar diye başlattığı girişim, bugün başlı başına bir eğitim aracı. Ve Twitter üzerinden işliyor.
Twitter, akademik dünyada kullanımının hep artması üzerine, geçen Ocak ayında “tüm arşivini” bilimcilere ücretsiz açmaya karar verdi.•
Edip Emil Öymen
*Bu yazı 07.05.2021 tarihli Dünya gazetesinde yayınlandı.