“Üniversite Emir Komuta ile Yönetilemez”. Ben demiyorum, en iyi bilecek kişi, sekiz sene Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğü yapan Prof. Dr. Üstün Ergüder diyor*. Üstün hoca, üniversite rektörlüğünü bir orkestra şefinin görevine benzetiyor. “Rektörün görevi her kim ne çalıyorsa onu en iyi şekilde ve uyum içerisinde çalmasını sağlamaktır” diyor. Müziği dinlerken maestro’yu hiç duymazsınız, değil mi? İşte rektör de bu şekilde, üniversitenin içinde pek fazla duyulmamalıdır. Onun görevi, öğretim üyelerine araştırmasını en iyi yapacak, derslerini en iyi verecek imkanları sağlamak, öğretim üyelerinin önünü açmak, onların mükemmeliyete ulaşması için gereken ortamı sağlamaktır.
Boğaziçi Üniversitesi’nde akademik yöneticiler bu prensipleri benimseyerek işlerini yaparlar. Akademik yöneticilik bu nedenle, hem zahmetli hem de nankör bir iştir. Hiç kimsenin yapmak istemediği angaryaları yapan, ya da rica minnet dil dökerek birilerine yaptıran, öğretim üyelerinin isteklerini, şikayetlerini dinleyen, sorunlarını çözmeye çalışan, bir taraftan da kendi araştırmasından, derslerinden kopmamaya çalışan kişilerdir akademik yöneticiler.
Bu nedenle de kimse bölüm başkanı, müdür, dekan olmak istemez. Çoğu birimde bu yöneticilikler dönüşümlü yapılır. Bu gibi ortamlar için çok turlu seçim çok iyi bir çözümdür. Çoğu zaman aday çıkmaz; ilk tur aday turudur; herkes istediğine oy verir aday olsun diye. Yüksek oy alanlar, “ben yapamam” diye çekilmeye çalışır; onlara oy verenler, “sana destek olacağız; biz de işlerin ucundan tutacağız” diye dil dökerler.
Bu gibi bir seçim sistemi ile seçilen yöneticiler, kimseye patronluk taslamaz; bunun meslektaşlar arasında paylaşılan, dönüşümlü bir görev olduğunun bilinci ile görevlerini yaparlar. Böyle olduğu için, öğretim üyeleri arasında “bana oy vermedin, ona verdin” alınganlığı olmaz. Seçimi kaybeden, bir “oh” çeker.
Orkestra şefi
Rektörlük ise, yaşı kemale ermiş, üniversitenin her biriminde çeşitli görevler üstlenmiş, üniversite kültürünü benimsemiş kişilerin üstlendiği bir görevdir. Şimdiye kadar tüm rektörlerimiz bölüm başkanlığı, dekanlık, rektör yardımcılığı gibi görevler üstlenmiş, üniversitenin işleyişini, kültürünü, sorunlarını çok iyi bilen kişilerdi. Bu kişiler, üniversitede çözülebilecek sorunları, üniversiteyi daha iyiye götüreceğini düşündükleri projeleri anlatarak seçim döneminde öğretim üyelerinin fi kirlerini sorarlar. Anlattıkları projeler benimsenir, yönetim tarzları güven verirse oy alırlar; sonra da bu destek ile orkestrayı uyum içinde yönetmeye çalışırlar.
Ankara’dakilerin aklında başka bir üniversite modeli var: Bizim ekipten bu arkadaş rektör, şu arkadaşın kayınbiraderi genel sekreter olsun. Özgeçmişini gönderdiğim şu kişi, öğretim üyesi alınsın. Bu fakülteler açılsın, şu dersler sunulsun. Dersin içinde de şunlar anlatılsın, bunlar anlatılmasın. Şu şu konularda sanayiye destek olacak araştırmalar yapılsın; öğrenciler şirket kursun, girişimci olsun. Böyle üniversite vizyonu olmaz. Bu bir vizyon bile değil, üniversite hiç değil.
Prof. Dr. Taner Bilgiç, açık dersinde Akademik Özgürlük ve Üniversite Özerkliği’ni anlattı.** Videoyu izlemenizi tavsiye ederim. Ben dersten hatırladıklarımı özetleyeyim:
Akademik Özgürlük, herhangi bir konuyu, baskı görmeden, korkusunu yaşamadan, araştırma, öğrenme, öğretme ve yayma hakkıdır. Bu bir insan hakkıdır ama Üniversite için olmazsa olmaz bir haktır. Aynı zamanda Üniversitenin sorumluluğudur. Bu hakkı kullanabilmek, yaşatabilmek için de üniversite özerk olmalıdır. Tabii ki Üniversite bir yükseköğrenim kurumudur ama daha fazlasıdır. Her yükseköğrenim kurumu üniversite değildir, tabelasında öyle yazsa da. Toplum, gerçek üniversitenin hangi üniversite olduğunu gayet iyi bilir. Gerçek Üniversite özerktir; emir komuta ile yönetilmez.
Lale Akarun
Bu yazı HBT'nin 273. sayısında yayınlanmıştır.
* Üstün Ergüder, Boğaziçi Üniversitesi direnişi, https://yetkinreport.com/2021/06/05/bogazici-universitesi-direnisi/.
** Taner Bilgiç, “Akademik Özgürlük ve Üniversite Özerkliği “ Açık Ders videosu: https://vimeo.com/5582603 98