Asfalt gazlarının denek hayvanlarında kansere neden olduğu kanıtlanmıştır. Benzen de dahil, asfalt buharı ve bileşenleri güçlü birer kanserojen maddedir.
Asfalt, mineral agreganın, bitüm ya da bitümlü bağlayıcılarla karıştırılması sonucu hazırlanan ham petrolün yan ürünüdür. Bitümlü malzemeler, jeolojik olarak doğada katı ya da yarı katı halde bulunabildiği gibi, daha çok ham petrolün damıtılması sonucu artık ürün olarak ya da taşkömüründen bir yan ürün olarak elde edilen hidrokarbon malzemelerdir. Bitümlü malzemelerin, petrol kökenli olanları asfalt, kömür kökenli olanları katran adını alırlar. Katranın kalıntısı ise zifttir1.
Asfalt; yollar, cadde ve sokaklar, kaldırımlar, okullar, hastaneler, otoparklar, meydanlar, oyun alanları, çatı malzemelerinin izolasyonu, otomotiv sektöründe ses yalıtımı ve alt kısımdaki aksamın paslanmasını önlemek, duvar ve çatıların ses yalıtımını yapmak, tünellerde, köprülerde, barajlarda ve su rezervuarlarda su izolasyon malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Asfaltın içerisinde uçucu organik ve parafinik bileşikler, karbon, karbon monoksit, sülfür, azot oksit, çeşitli yağlar, polinükleer aromatik hidrokarbon (PAH), hekzan, fenol, formaldehit, arsenik, kadmiyum, birçok kimyasal ve ağır metaller bulunur. Potansiyel kanserojen birçok madde içerdiği için asfalt, yağmur suyu ve diğer nedenler ile suya karışınca canlı hayatını olumsuz etkiler2. Asfaltın suya karışması, balıklar, yaban hayatı ve su yaşamı gibi ekosistem için ciddi risk ve tehlikeler oluşturur.
Polinükleer aromatik hidrokarbonlar (PAH), su boru hatları vasıtasıyla insanlara aktarılmaktadır. Asfalt ürünlerinin laboratuvar hayvanlarında kansere neden olduğu bu nedenle insanlar için de tehlikeli ve toksik olacağı ifade edilmektedir3. PAH’lar hava, su, gıdalar ile insan vücuduna girerek DNA’da mutasyona neden olmaktadır4.
ABD’de 1959-1986 arası 27 yıllık süreçte, 679 sıcak asfalt döküm işçisinin sağlık durumları izlenmiş; akciğer ve diğer kanser türlerinde, bronşit, amfizem, astım ve karaciğer sirozu gibi hastalıklarda %95’e varan artış görülmüştür. Bu sonuç asfalt tesislerinde çalışarak dumanı soluyanların neredeyse tümünün hastalandığını göstermektedir2. Sıcak karışım asfalt yapılan tesisler ile yakın çevresinde çalışanlar, asfaltlı karışımları yollara seren kürekçiler, kamyon ile taşıyan, silindir ile sıkıştıran ve bu yol kaplama işlerine nezaret eden çalışanlar büyük risk altındadırlar. ABD’de yapılan araştırmada, çatıları erittikleri sıcak asfalt ile kaplayan işçilerin bir kısmında sıcak asfalt temasına bağlı cilt yanıkları görülmüştür. Ciltlerinde yanık olan işçilerde ve iş sırasında koruyucu eldiven kullanmayanların kanlarında daha yüksek DNA hasarı tespit edilmiştir5.
Fransa, asfalt yapımında kullanılan bitüm maddesinin insanda ciddi kanser riskleri ortaya çıkardığını duyurdu. Yollara 150 derece ısıda dökülen asfalttan yayılan toksik ve kanserojen dumanla bağlantısı bir mahkeme tarafından kabul edildi1,6.
Çin’de, 233 fabrikada, benzen etkisinde kalan 30.000 Çinli işçi üzerinde yapılan araştırma sonuçları, en az 10 ppm maruz kalan işçilerin lösemi riskinde bir artış görüldüğünü kanıtlamıştır3. Anayollar, otoyollar, bulvar ve sokaklarda kullanılan asfalt kaplamaların, sıcakların etkisiyle içerisindeki zararlı ve kanserojen kimyasalları buharlaşma yoluyla salmaya başlaması ve bunun solunması, uzun vadede çok ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır3.
Demir Çelik sektöründe entegre üretim yapan fabrikalarda yan ürünü olarak ortaya çıkan RT9 denilen yol katranları, asfalt maddesi olmayıp, çevreye zararlı bir maddedir. Katranla yapılan asfalttın kanser riski olabilir. Katranla yapılan asfalt en fazla 3 yıl kalır. Yazın sıcaklar da adeta süngerin üzerinde yürüyormuşsunuz gibi bir his verir. Yumuşak olup, yağmurda akar ve yer altı sularına karışarak insan sağlığını tehdit eder7.
Meydanlarda, ara sokaklarda, kaldırımlarda, okul, hastane, oyun alanları, parklarda asfalt tercih edilmemelidir. Avrupa’da pek çok şirket, plastik atıkları geri dönüştürerek inşaat sanayine kazandırıyor. Bu fabrikaların birinde, plastik malzemeler geri dönüştürülerek kaldırım blokları elde ediliyor. Düşük maliyetli ve çevre dostu olan bu yöntem ile elde edilen kaldırımlar dünyanın pek çok farklı ülkesinde kullanılıyor8. Plastik atıklar yol yapımında da tercih ediliyor. Normalde yollar kireçtaşı, kum ve zift karışımından oluşuyor. Plastik tercih edilen karışımlarda ise “pelet” adı verilen küçük plastik parçalar, ham petrolden elde edilen ziftin yerine kullanılıyor8. Hindistan genelinde yaklaşık 10.000 km uzunluğundaki yol, plastik atıkları kullanılarak döşenmiştir9.
Ülkemizde bazı belediyeler kaldırımları asfaltla kaplayıp boyamaktadırlar. Asfalt, yola dökülen taş parçaları, buz, kar, aşırı yağıştan dolayı kısa sürede hasara uğrayabilir; yer altı suyuna geçerek, canlı yaşamını olumsuz etkileyebilir. Araçlardan yola dökülen benzin asfaltın çözünmesine neden olur ve kullanılmaz bir hal alır. Yerel yönetimler her boş alanı asfaltla kaplamamalıdır. Okul bahçeleri, hastaneler, çeşitli etkinlik alanları ve benzer alanlar parke taşlarla ya da özel betonla kaplanmalıdır. Şehirlerdeki asfalt yüzeyler ısıyı çekerek, çevrelerindeki kırsal alanlardan daha sıcak olmaktadır. Siyah asfaltın küresel ısınmaya da neden olduğu biliniyor. Yola dökülen ziftin trafiği zora soktuğu, her yıl yol yapımı sırasında ve gerek kaza sonucu araziye dökülen tonlarca ziftin hayvanlara ve kuşlara büyük zarar verdiği, toprağı ve suyu kirlettiği ortadadır. Şehirlerde asfalt ve betonun yoğunluğundan, yağmur suyunun emilememesi nedeniyle yer altı suları yenilenemiyor.
Dr. Eşref Atabey
Tıbbi Jeoloji Uzmanı
Kaynaklar
1-http://kisi.deu.edu.tr/huseyin.yigiter/YM-I%20%2316%20BITUM.pdf
2-http://www.kuzeyekspres.com.tr/asfalt-kanserojen-mi-16654yy.htm
3- http://ahmetdursun374.blogcu.com/asfalt-dumani-bitumen-bitumin/12516736
4- Alver, E., Demirci, A. ve Özcimder, M. 2012. Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar ve sağlığa etkileri. Mehmet Akif Ersoy Üniv. Fen Bil. Enst. Derg. 3/1, 45-52.
5-http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/sicak-asfalt-iscinin-dna-sini-bozuyor-21216621
6-http://www.medimagazin.com.tr/ana-sayfa/guncel/tr-asfalt-kanser-nedeni-1-11-53537.html
7-https://karabukgundem.com/dr-aksoy-r9-asfalt-malzemesi-kanser-yapar-dedi.html
8-https://social.siemens-home.bsh-group.com/tr/yollar-ve-kadirimlar-icin-cevreci-cozum/
