Bir zamanlar sadece insana özgü olduğu düşünülen plan yapma eyleminin, kuşlarda da olduğu görüldü. Bu özellik, hayvanlar âleminde yalnızca maymun türünde izlenmişti.
Kuzgun, kargagiller familyasından Corvus cinsi, zekâsı, büyüklüğü ve simsiyah tüyleri ile tanınan bir kuş. Oldukça sosyal olmaları, insan yüzünü uzun süre hatırlayabilmeleri ve neden-sonuç ilişkisi kurabilmelerinin yanı sıra son yıllarda gelecek için plan yapabildikleri de ortaya çıktı.
Plan yapmak uzun süreli belleğin kullanılmasını gerektiriyor. Bu, ekolojik koşullara uyum sağlamaktan ziyade, kuşlar ve insansılarda kendiliğinden evrimleşmiş bilişsel bir yetenek.
Başka kuşlarda görülmeyen alışkanlıklar
2007 yılında, Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, alakarganın, ertesi sabah aç olacaklarını hesap ederek, bazı yerlere yemek sakladığını tespit etmişti. Bu, esnek ve planlama gerektiren bir davranış. İsveç Lund Üniversitesi’nden Mathias Osvath ise bunun sadece yemek saklamayla sınırlı bir davranış olabileceğini çünkü karga familyasında bu alışkanlığının süregeldiğini belirtti.
Osvath ve meslektaşı Can Kabadayı, kuzgunların, normalde kuşlarda görülmeyen bazı davranışlar söz konusu olduğunda gelecek için plan yapıp yapamayacaklarını araştırdılar. Kuzgunlar bir alet kullanabilecek veya bir insanla takas yapabilecek miydi?
İlk deneyde, kuzgunlar taş kullanarak bir kutunun içindeki köpek mamasının bir kısmına erişim sağlamak üzere eğitildiler. Sonra onlara, aralarında bir taşın da olduğu bir takım cisimler gösterildi. Kutu ise görüş alanlarında değildi. Bir cismi seçmeleri için yalnız bırakılan kuzgunlara, 15 dakika sonra içinde ödül olan kutu gösterildi. Kuzgunların yiyeceği alabilmek için taşı kutuya bırakmaları gerekiyordu ve 14 denemenin 11’inde başarılı oldular.
Takas yapma becerisi
İkinci deney ise takas yapmaktı. Bozuk para gibi parlak bir cismi, ödülle değiş tokuş yapmaları için eğitildiler. Sonra, bir yığın cisim içinden doğru cismi seçerek 15 dakika boyunca tutmaları ve ardından ödülü almak için araştırmacıyla bunu takas etmeleri gerekiyordu. Kuşlar, 144 denemeden 143’ünde doğru cismi seçtiler ve doğru cismi deneyin %77’sinde takas ettiler.
Alet veya jeton seçimi arasındaki 15 dakikalık bekleme süresi 17 saate çıkartılmış olsa bile, kuşlar işlemleri % 90 oranında tamamladılar.
Osvath, kuzgunların daha ilk denemeden itibaren plan yapmaya başladıklarını ve başarılarının herhangi bir alışkanlıkla bağlantılı olmadığını ve “O an karar verip bir sonraki adım için hazırlık yapıyorlar” diye konuşuyor. Ayrıca, bir sonraki ödülün daha iyi olabileceği ihtimaline karşılık o anki ödülü es geçebildikleri de ortaya çıktı.
Primatlardan 320 milyon yıl önce ayrıldılar
Karga familyası (kuzgunlar, kargalar ve alakargalar dâhil) evrimleşme yolunda primatlardan 320 milyon yıl kadar önce ayrıldılar. Bu da, araştırmacılara, karga familyasının bilişsel yeteneğinin kendiliğinden geliştiğini düşündürüyor. Osvath’a göre kuzgun ve kargaların incelenmesi, kavrama, planlama ve hatta bilincin doğası ve evrimini anlayabilmemiz için harika bir fırsat.
Cambridge Üniversitesi’nden Marcus Boeckle’a göre bu deneyler kuşlarda genel bir zekânın gelişmiş olduğunu gösteriyor. Boeckle, “Bu çalışmalar zekânın nasıl evrildiği konusunda bizlere çok önemli ipuçları sunuyor” diyor.
Derleyen: Mercan Bursalı
Bu yazı HBT'nin 76. sayısında yayınlanmıştır.
