Bu sayımızda uzun ve sağlıklı bir ömrün sırlarından bilincin gizemine, demokrasinin sancılarından teknolojinin dönüştürücü etkilerine kadar bilimin hayatımıza dokunan pek çok yönünü sayfalarımıza taşıyoruz.
Kapak konumuz: 100 yaşına dinç ulaşmak artık bir hayal değil. Bilim, sağlıklı yaşlanmanın ipuçlarını düzenli hareket, güçlü sosyal bağlar ve tıbbın sunduğu yeni çözümler olarak üç başlıkta topluyor. Kas gücünden dengeye, zihinsel dayanıklılıktan sosyal ilişkilerin gücüne uzanan bu yolculukta, yaşam süresine on yıl ekleyebilecek doğru beslenmenin önemini de aktarıyoruz.
Üç önemli kitap
Müfit Akyos, üç farklı kitabı mercek altına alarak Çin’in teknoloji hamlesinden Japonya’nın kalkınma ideolojisine, Türkiye’nin bilim-teknoloji yolculuğuna kadar geniş bir panoramayı önümüze seriyor. Huawei’den ODTÜ’ye uzanan bu hikâyeler, bilimin ve sanayinin toplumları nasıl dönüştürdüğünü gözler önüne seriyor.
“Dışarıda kapitalizmin bütün olanaklarını kullanan, içeride devlet destekli sanayi politikalarını arkasına alan Huawei, 10 yıl gibi kısa sayılabilecek bir sürede 5G teknolojisinde rakipleri ile arayı kapatacak bir başarım gösterdi. Huawei, Çin’in En Güçlü Şirketinin Gizli Tarihi bu konuda ayrıntılı bilgi veriyor…
Ekonomik İdeoloji ve Japon Endüstri Politikası, 1931’den 1965’e Kalkınmacılık (Vakıfbank Kültür Yay.) kitabı, bir iktisatçı akademisyenin Japon kalkınmacılığına farklı tezler içeren derinlikli bakışını sunuyor.
Üçüncü kitap: “Doç. Dr. Cemil Arıkan akademi ve iş dünyası deneyimiyle öne çıkan bir isim oldu her zaman. Türkiye’nin Bilimsel Araştırma, Teknoloji Geliştirme ve İnovasyon Serüveni, ODTÜ’de Başlayan Bir Yolculuk (Altınbaş Üniversitesi Yay.) başlıklı kitabında Dr. Arıkan, öz yaşam öyküsü ile iş yaşam öyküsünü birleştirerek ülkemizin B-T-Y serüvenine belgelik oluşturan bir esere imza attı.”
Sırların Sırrı ve Dijitalem'in 2000'inci maddesi
Tanol Türkoğlu, Dan Brown’ın son romanı “Sırların Sırrı” üzerinden tekillik ve transhümanizm tartışmalarını gündeme taşıyor. Ölümden çok bilincin doğasına odaklanan bu kurgunun, “insanı insan yapan şey” sorusuna nasıl yeni bir bakış sunduğunu ele alıyor.
Türkoğlu’nun hazırladığı aylık kült sayfamız Dijitalem 2000'inci maddesine ulaştı. Bu sayının başlığı Yapay Zeka (da) aşık olacak! “Anthropic, ABD’deki beş yüz bin yazara, eser başına üç bin dolar ceza ödeyecek. Sebep (yapay zekasını eğitmek amacıyla) bu yazarların telife tabi kitaplarını izinsiz kullanmış olması değil; bunları internetteki korsan bir siteden indirdikten sonra kullanmış olması.” … Arnavutluk başbakanı Edi Rama, devlet ihalelerindeki yolsuzluğu ortadan kaldırmak için bu işlerden sorumlu bakan olarak Diella isimli bir yapay zeka atadı…. Myanmar’da 210 hektarlık bir tesiste yüz bin kişi dünyayı dijitalde haklamak üzere harıl harıl çalış(tırıl)ıyor. Zorla! Çalıştıranlar suç örgütleri. Göz yumanlar ise askeri cunta rejiminin kendisi….
Siz hala Dijitalem’i yakınlarınıza tavsiye etmiyor musunuz?
Bilim, usta çırak ilişkisi
Doğan Kuban, “Türkiye’de Demokrasi Neden Olsun?” yazısının ikinci bölümünde, yüzlerce yıllık geri kalmışlık mirasının bugünkü yansımalarını inceliyor. Denetimsiz bir yönetimde gerçek demokrasinin olamayacağını çarpıcı biçimde hatırlatıyor.
Bilimin yalnızca laboratuvarlarda değil, usta-çırak ilişkilerinde, merakın izinde ve tesadüflerin yarattığı keşiflerde şekillendiğini Şefik Alkan’ın yazısında görüyoruz. İmmünoloji dünyasındaki kritik dönüm noktalarına tanıklık eden bu yazı, bilimin insana dokunan yanını öne çıkarıyor.
Sağlık ve araştırma gündeminde, egzersizin bağışıklık sistemi üzerindeki moleküler etkilerini İstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Prof. Dr. Aydın Özbek’in yazısından öğreniyoruz. Sitokinlerin bedenin savunma hattındaki rolü, egzersizin sağlığa katkısının biyolojik temellerini ortaya koyuyor.
Küresel ölçekte ise ABD’nin H-1B vizelerinde 100 bin dolarlık yeni eşik getirmesi, beyin göçü ve küresel iş gücü için kritik sonuçlar doğuruyor. Grafik Bilgi sayfamız bu çarpıcı dönüşümü mercek altına alıyor.
İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Fatih Öztürk sinema ve oyun arasındaki çizgilerin silinmesini inceliyor. Sinemadan Konsola: Hikâyelerin Yeni Yolculuğu’nda Hogwarts Legacy örneği üzerinden izleyicinin pasifliğinden oyuncunun aktifliğine uzanan yeni bir anlatı biçimi tartışılıyor.
Sağlık: Yenilikler
Araştırma gündemimizde ise dikkat çekici gelişmeler var: Kök hücrelerle inme tedavisi, hastalıkları yıllar öncesinden tahmin edebilen yapay zekâ modelleri, kitlesel yok oluş riskleri… Nilgün Özbaşaran Dede hazırladı.
Ayrıca köpeklerin oyuncaklarını ayırt etme becerisi üzerine yapılan yeni araştırmalar hayvan bilişine dair ufuk açıcı bulgular sunuyor.
Sağlık alanında gündem yaratan bir çalışma da bu sayfalarda: Basit bir idrar testi, demans riskini yıllar öncesinden öngörebilir. 130 bin kişiyle yapılan araştırma, idrardaki proteinlerin beyin sağlığı için kritik bir uyarı işareti olduğunu gösteriyor.
Meraklı Büyükler’de çok önemli bir yazı var: Fikrimizi neden değiştiririz veya değiştirmeyiz? 'İlk seçimimize, sezgisel olarak güvenmediğimizden dolayı fikrimizi değiştiriyor olabiliriz. O ayrı. Ama çok farklı konularda fikir değiştirme örneklerini incelediğimizde, insanların aslında sanıldığından çok daha az fikir değiştirdiğini gördük. Bu da bizi şaşırttı. Üstelik çoğu kez, seçimlerinden emin olmadıkları halde, sonuç böyleydi.'
Ve yine Mercan Bursalı’nın hazırladığı Meraklı Çocuk sayfamızda bu kez rüyaların gizemine ışık tutuyoruz: Niye rüya görürüz?
***
Sevgili okurlar, bilim ve düşünce dünyasının sunduğu bu geniş yelpazeyi sizlerle paylaşırken bir kez daha görüyoruz ki, bilim yalnızca laboratuvarlarda değil; hayatın tam ortasında. Desteğinizle ayakta duran dergimiz, bilimin topluma dokunan yönlerini aktarmaya devam edecek. Dijital HBT’ye abone olarak, bilim gazeteciliği yayınımızı lütfen desteklemeyi sürdürün.
Sevgiyle ve saygıyla. Gelecek sayımızda buluşmak dileğiyle.
Özlem Yüzak
