Evrenin en geniş kapsamlı 3D haritasını oluşturacak. Karanlık madde ve karanlık enerjiye dair anlayışımızı geliştirecek.
Avrupa Uzay Ajansı’na (ESA) ait Öklid Teleskopu, evrenin son 10 milyar yıllık evrimini keşfetmek üzere yola çıktı.
Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) 1 milyar avroluk projesi olan Öklid Teleskobu, geçtiğimiz günlerde SpaceX’in Falcon 9 roketiyle Cape Canaveral’dan fırlatıldı. Teleskobu taşıyan sonda, 1,5 milyon kilometre yol kat edecek. Bu yolculuğun bir ay civarında sürmesi bekleniyor.
Evrenin en büyük ve en doğru 3 boyutlu haritasını çıkarmayı hedefleyen teleskop, kâinatın %95’ini oluşturduğu düşünülen karanlık maddenin ve karanlık enerjinin gizlerini ortaya çıkarmayı amaçlıyor.
Gökyüzünün üçte birinden fazlasını ve milyarlarca galaksiyi gözlemleyecek olan teleskop, ismini, geometrisinin kurucusu İskenderiyeli Öklid’den alıyor. Projeye 2.000’den fazla Avrupalı bilim insanı katkı sağlamış durumda.
Lancaster Üniversitesi’nde görevli astrofizikçi Prof. Isobel Hook, karanlık maddeyi, “Bilimdeki en büyük sorulardan biri” olarak nitelendirerek kökenimizi anlamak için evrenin yapısının ortaya çıkarılması gerektiğine vurgu yapıyor.
Ayrıca “Karanlık enerjinin sabit olduğunu doğrulayabiliriz,” diyen Hook, “Ancak sabit olmayabilir de ve bunun olmadığına dair işaretler de var; bu çok büyük bir keşif olacak,” diye ekliyor.
Öklid Teleskobu’nun özellikleri
Teleskop, 1,2 metre çapında ve iki temel bilimsel aygıt taşıyor: Birisi optik kamera (Vis) ve bir diğeri ise yakın kızılötesi spektrometre ve fotometre (Nisp).
University College London’daki (UCL) bir ekip tarafından geliştirilen Vis kamera, Öklid görevinin merkezinde yer alıyor ve evreni bir günde, Hubble Uzay Teleskobu’nun 25 yılda yaptığından daha fazla gözlemleyebilme yetisine sahip.
Altı yıl sürmesi planlanan görev, karanlık maddenin galaksilerin etrafında nasıl kümelendiğini tam olarak haritalandırmayı ve evren boyunca uzanan kozmik madde ağının temellerini ortaya koymayı amaçlıyor. Bu da evrenin genişlemesine dair vizyonumuzu geliştirecek bir amaç olarak karşımıza çıkıyor.
İşin en zor kısmı; karanlık madde ve karanlık enerjinin görünmez olması. Ancak gökbilimciler, karanlık maddenin varlığını uyguladıkları yerçekimsel güçlerden anlayabiliyor. Karanlık maddeyi ortaya çıkarmanın bir yolu, görünmez maddenin kütlesinin uzay-zamanı büktüğü zayıf kütleçekimsel mercekleme olarak biliniyor.
Söz konusu etki, ışığın bükülmesine ve şekillerinde ince bozulmalar yaşanmasına neden oluyor. Bilim insanları, galaksilerin farklı zaman ve mesafelerdeki bozulmalarını analiz ederek karanlık maddenin nerede gizlendiğini ve karanlık enerjinin, kozmik ağın evrimini nasıl şekillendirdiğini anlayabiliyor.
Elde edilen verilerle birlikte Öklid projesinde görevli bilim insanları, karanlık enerjinin doğası hakkında daha fazla bilgi edinmek amacıyla milyonlarca galaksiye olan mesafeleri ölçecek ve uzayda nasıl dağıldıklarına bakacak.
Teleskobun hassas ölçümlerinin, yıllar içinde bilim insanlarının birçok karanlık madde ve karanlık enerji teorisinden hangisinin “gerçekliği en etkili şekilde tanımladığını” bulmasına yardımcı olması bekleniyor.
UCL’in Mullard Uzay Bilimi Laboratuvarı’ndaki Vis ekibinin lideri Prof. Mark Cropper, 2023’te olunmasına karşın evrenin büyük bölümünün tam olarak hangi içerikten oluştuğunu bilmemelerini temel bir bilimsel sorun olarak nitelendiriyor ve ekliyor: “Pek çok teorimiz var ama veriler olmadan ilerleme kaydetmek zor. Karanlık çağlarda olmak gibi…”
Bu arada teleskobun daha önce 2022’de bir Rus Soyuz roketiyle kalkışı planlanmıştı. Buna karşın Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, ESA ile Rus uzay ajansı ROSCOSMOS arasındaki iş birliğinin sonunu getirmişti.
Öklid Teleskobu’ndan elde edilecek verilerle çözülmeye çalışılacak kozmoloji soruları:
- Kozmik ağın yapısı ve tarihi nedir?
2. Karanlık enerjinin ve karanlık maddenin doğası nedir?
3. Evrenin genişlemesi zaman içinde nasıl değişti?
4. Yerçekimi anlayışımız net ve doğru mu?
Batuhan Sarıcan / [email protected]
Kaynaklar:
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Euclid_overview
