Dünyanın en büyük parçacık hızlandırıcısı LHC’nin , Fransız enerji sağlayıcısı EDF’nin enerji tasarrufu için baskı yapmasından sonra, planlanandan bir yıl önce kapatılmasına karar verildi.
Dünyanın en büyük parçacık hızlandırıcısı ve Cenevre kenti arasında ne gibi bir ortak nokta olabilir? İkisinin de hemen hemen aynı miktarda elektriğe ihtiyacı var. 200.000 nüfuslu Cenevre, yakınındaki nükleer araştırma merkezi CERN’in büyük hadron çarpıştırıcısının yıllık enerji tüketiminin iki katından biraz fazlasına sahip. Kentin üç terawatt saati, (LHC yılın sadece bir kısmında çalışsa bile) hızlandırıcının 1,3 terawatt saati ile dengeleniyor. Toplamda hızlandırıcı için gereken elektrik maliyeti yılda 90 milyon Avroyu buluyor.
Bölgenin enerji tedariği üzerindeki etkiyi en düşük seviyede tutmak için CERN nükleer araştırma merkezi ile büyük boyutlu araştırma laboratuvarına elektrik sağlayan Fransız elektrik tedarikçisi Électricité de France (EDF) ile bir anlaşma imzalanmıştı. LHC enerji durumuna göre çalışmalarına ara veriyordu. Ölçümler yazın yapılırken, bekleme evreleri elektrik kullanımının daha yüksek olduğu kış aylarında gerçekleştiriliyordu. Fakat bu enerji tasarrufu da enerji piyasasında yaşanan gerilimler yüzünden artık yeterli olmuyor.
Bu yüzden bekleme evresinin bu yıl iki hafta öne çekilmesine karar verildi. Önümüzdeki yıl ise dört hafta öncesine çekilecek. Bununla birlikte LHC’yi tamamen kapatmak mümkün değil, çünkü manyetik bobinlerin düzenli olarak soğutulması gerekiyor. Hızlandırılmış protonların vınladığı 27 kilometrelik yeraltı tünelinin neredeyse tüm uzunluğu parçacıkları hızlandırmak ve saptırmak için kullanılan süper iletken manyetik bobinlerle kaplı. Ancak bobinlerin süper iletken olabilmesi için çok olmaları gerekiyor. Bu mutlak sıfırın iki derece altında sabit bir sıcaklıkta tutulan sıvı helyumla gerçekleştirilir.
LHC, soğutmak için 40 megavatlık bir çıkış gerektiren toplam 120 ton helyum ile dünyadaki en büyük “kriyojenik” sistemdir. Bu bir elektrikli lokomotifin yaklaşık on katı gücüne karşılık gelir. Geleneksel olarak CERN’de yeraltı hızlandırıcı tesislerinden ziyade yüzeyden tasarruf edilir. On beş yıl önce LHC hizmete girdiğinde orada bulunanlar, yenileme için hiç parası kalmayan yönetim binasının retro çekiciliğine hayran kalabilirdi. Bu sefer de binalar için bu yılki ısıtma döneminin bir hafta geç başlamasına karar verildi. Bu tasarruf önlemlerinin yeterli gelip, gelmeyeceği belirsiz. Nature dergisindeki bir rapora göre başka önlemler gerekli olacak.
Nilgün Özbaşaran Dede
