Güzel akıllar heba ediliyor

Öne Çıkanlar Sağlık
Güzel akıllar heba ediliyor

Bugün Dünya Otizm Farkındalık Günü. 2008 yılında Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen bu özel günün amacı, tüm dünyada otizm konusunda farkındalık yaratmak ve otizm ile ilgili sorunlara çözüm bulmak.

Otizm oranı giderek artıyor

1970’te Amerika’da otizmin 14 bin çocukta bir görüldüğü tahmin edilirken, bugün 68 çocukta bir - veya 42 erkek çocukta bir görülüyor. Diğer zengin ülkelerde, mesela Güney Kore’de 38 çocuktan birinde otizm olduğu saptanmış.


Otizm, sosyal ilişkiler ve anlayışta noksanlıklarla seyreden nöro-gelişimsel bir bozukluk. Obsesif davranışlar, ışık veya sese karşı aşırı hassasiyet ya da ilgisizlik ve konuşmama gibi farklı belirtileri ve düzeyleri var. Mesela, bir bilgisayar mühendisinin otizmi fark edilmeyebilirken, otistik bir çocuk hiç konuşmayarak kendini belli edebilir.

Otizmden etkilenen ve potansiyeli göz ardı edilen insan sayısı ise çok yüksek. Bu insanların birçoğu ortalama zekâ ve üzerinde olmasına rağmen, okulda ve işte başarısız oluyor. Fransa’da %90’ı ilkokula giden otistik çocukların ancak %1’i liseye geçebiliyor. Ya da Amerika’da, liseye giden otizmlilerin yarısından azı mezun olabiliyor. İngiltere’de, yüksek işlevli otizmi olan yetişkinlerin sadece %12’si tam zamanlı çalışabiliyor. Birleşmiş Milletler ise, dünyada iş sahasında olmayan otizmli oranının %80 olduğunu tahmin ediyor.

Aslında bu rakamlar bir trajediye işaret ediyor: milyonlarca insan atıl, izole ve iş dünyasının dışında yaşıyor. İlgili anne babalar ve kardeşler, nasıl yardımcı olacaklarını bilmiyorlar. Otizm, topluma pahalıya mal oluyor, yani ekonomik büyümeyi azaltıyor ve engelliler için ayrılan fonu şişiriyor. Oysa otizm tanısı konmuş insanların hayatlarını dönüştürebilecek çok fazla şey var: erken dönemde teşhisten, iş bulmaya yardımcı olmaya dek…

Erken teşhis

Erken teşhis birinci derecede önemli. Otizm için belirli bir test olmasa da, sadece davranışlar gözlemlenerek tanı konabiliyor. Birçok bebek, anne babasını izleyerek gülümsemeyi, kucaklaşmayı, yemek yemeyi ve didişmeyi öğrenir. Otistik çocuklar ise cansız objelerle ilgilenir, kendi oyuncakları ile sürekli aynı biçimde oynamaya meyillidir. Çocukların yapabildikleri ve yapamadıkları şeyleri gösteren bir anket ile doktorlar, 2 yaşına kadar belirtileri tespit edebiliyor. Yeni yürümeye başlamış olan çocuğun beyni hamur gibi yoğurulabilir. Bu yüzden, bu yaşta başlatılan konuşma terapisi ve diğer yoğun tedaviler sayesinde çocuk cesaretlenir, karşılıklı etkileşimi ve öğrenme güçlüğü ile başa çıkmayı öğrenebilir. 2013 yılında Washington’da yapılan bir araştırma, erken yönlendirmede harcanan paranın, 8 yıl içinde kendi kendini karşıladığını gösterdi. Çünkü okulda ek bir yardım ihtiyacı kalmıyor. Ne yazık ki, zengin ülkelerde bile erken teşhis yaşı 3,5.

Otizmli kişiler çalışabilir

Otizmli yetişkinler iş bulabilir ve çalışabilir. Hepsi bir işte tutunamayabilir ama yüksek işlevli otizmi olanlar becerikli birer analizci olabilir. Bir verideki örgüyü ve hataları tespit edebilir – ki çoğu normal insanın dikkatinden kaçar –  ve özellikle yazılım şirketleri için vazgeçilmez bir çalışan haline gelebilir.

Daha az yetenekli olan otizmlilerin bile olağanüstü bir odaklanma kapasiteleri ve detayı gören gözleri vardır. Verimli çalışırlar. Rutine olan tutkuları ve değişimi sevmemeleri ise onları sadık birer çalışan yapar. Veri tabanı güncellemesi, rafların depolanması, kütüphanelerin düzenlenmesi, bozuk arabaların tamiri gibi dikkat ve tekrar isteyen işlerde çok başarılı olurlar.

Birçok firma, otizmli kişilerden yararlanabilir. Bu kişiler, iş görüşmesinde kendilerinden bekleneni vermeyebilirler: göz teması kurmayabilir, mecazları anlamayabilir ve soruları bütünleşik olarak değil, kelime kelime algılayabilirler. Fakat bu onların iyi bir çalışan olmayacağı anlamına gelmez. İşverenler, otistik adaylarla yapacakları iş görüşmesinde farklı bir yol izleyebilir. Mesela ilgili alanlar için özel bir test hazırlayabilir ve bu test üzerinden değerlendirme yapabilir. Bu kişiyi işe aldıktan sonra da, onun için özel bir çalışma alanı yaratabilir ve açık talimatlar hazırlayabilir. Talimatların metin veya görsel olarak hazırlanması önemlidir. Sözel talimatlar iki tarafın birbirini doğru anlamasını engelleyebilir.

Araştırmalar ve yatırımlar yetersiz

Otizmle ilgili araştırmalar için daha büyük yatırımlar yapılması gerekiyor. Otizmi tanımlayan ilk psikiyatrist, ilgi ve sevgi göstermedikleri için çocukların içine kapanmalarına sebep olan anneleri soğuk olmakla suçlamıştı. Neyse ki tıp ilerledi. Bilim insanları, otizmde çevresel faktörler kadar genlerin de rolü olduğunu keşfettiler. Hâlâ otizmin kökeni ve nasıl ilerlediği gibi sorulara yanıt aranıyor. Araştırmalar için ayrılan meblağ ise çok düşük. İngiltere yılda 5,6 milyon dolar ayırıyor. ABD 200 milyon dolar yatırım yapıyor – bu 100 ağır otistik kişinin ömür boyu masraflarını karşılamaya ancak yeter. Bu hesaplar, otizmli insanların erken yaşta tanı almasının, eğitilmesinin ve üretkenliklerinden yararlanılmasının önünü kesiyor. Bu kişiler başkalarına bağımlı kalıyor ve kendi başlarına bir şey üretemez hale geliyorlar. Oysa, bu güzel akılların değerlendirilmesi ve topluma kazandırılması gerekiyor.

Kaynak: http://www.economist.com/news/leaders/21696944-how-not-squander-potential-autistic-people-beautiful-minds-wasted