Yaşamın en büyük haksızlıklarından birisi de, bazı insanların kilo almamak için yediği her lokmaya dikkat etmesi gerekirken, bazılarının ne bulursa mideye indirmesi ve yine de hiç kilo almamasıdır. Peki, bu insanların kilo almamasının nedeni ne olabilir?
Rhode Island Üniversitesi beslenme ve besin bilimleri profesörlerinden Kathleen Melanson’a göre, bu sorunun tek bir basit yanıtı yok. Genetik, beslenme ve davranışlarla ilgili diğer unsurlar da etkili. Bu unsurların ne ölçüde etkili oldukları da kişiden kişiye farklılıklar gösteriyor.
Melanson, görünürde istediklerini yiyip hiç kilo almayan insanların gerçekte ötekilerden daha fazla yemediklerine dikkat de çekiyor. Örneğin, her gün hiç aksatmadan dondurma yiyen bir arkadaşınız günün geri kalanında daha az yiyerek, ya da aralarda daha az atıştırarak aldığı o fazla kalorileri yakıyor olabilir. Belki de pizza yediğinde onu çok yavaş çiğneyerek yiyor ve bu nedenle birkaç dilimle doyuyordur.
Pennington Biyomedikal Araştırma Merkezi kamu sağlığı yönetimi uzmanlarından Frank Greenway, “İnsanların kalorilerini ölçtüğünüzde onların sandığınızdan daha az yediklerine tanık olabilirsiniz. Bu kişiler yalnızca kalorisi yoğun olan, başkalarının aşırıya kaçmama konusunda zorlanabilecekleri türde besinlerle besleniyor olabilirler” diyor.
Fiziksel etkinliğin de önemli bir payı olabileceğini, ancak bunun spor salonunda yapılan beden alıştırmaları olması gerekmediğini belirten Melanson, “Kimi insanlar sporcu olmasalar bile, başkalarından çok daha hareketlidirler. Bu kişiler işleri gereği sürekli devinim içinde olabilirler, ya da doğaları gereği yerlerinde duramazlar, ya da gün boyu çocukların peşinden koşturmak zorundadırlar. Kimi insanların genetik açıdan devingenliğe daha yatkın oldukları yönünde birtakım kanıtlar bile var. Bu fazladan devinim de metabolizmayı hızlandırabilir. Kaslardaki mitokondrilerin sayısı ve etkinliği bireyin devingenliği oranında artar. Mitokondriler enerji üreten ve devinim için enerjiden yararlanan güç merkezleridir. Daha çok mitokondri daha çok kalori yakıldığı anlamına gelir” diye ekliyor.
Leptin hormonuna dikkat
Obezliğin genetik kökenlerini araştıran Cambridge Üniversitesi uzmanlarından Dr. Ines Barroso kimi insanların doğuştan daha çok kalori yakma eğilimine sahip oldukları yönünde az sayıda kanıt olduğuna parmak basarken, Melanson da kimilerinin aldıkları kalorileri çok çaba harcamadan doğal olarak azaltmalarına olanak tanıyan birtakım fizyolojik farklılıklara sahip olabileceklerini belirtiyor. Kişinin ne zaman acıkıp ne zaman doyacağının sinir sistemi ve kan dolaşımındaki yığınla sinyal ve hormonlar tarafından belirlendiğini dile getiren Melanson, “İştah düzenleyici sistem adıyla bilinen bu düzenek kimilerinde başkalarından daha duyarlı olabilir” diyor.
Bu sistemde etkili olan en önemli hormonlardan biri de leptin. Leptin hormonu, yalnızca bir sonraki öğünde değil, daha uzun zaman dilimlerinde de kişinin yemek isteyebileceği yiyecek miktarının düzenlenmesine yardımcı olur. Bu yüzden söz konusu sistemin daha duyarlı olduğu kişiler bir eğlencede ikinci ya da üçüncü kez tabaklarını doldurup, bunu izleyen birkaç gün boyunca kendilerini tok hissedip daha az yiyebilirler. Bu kişiler iştah sistemleri sayesinde enerji dengelerini yeniden ayarlayabilirler.
Kişinin kilo alıp verme yatkınlığında genlerin de önemli bir payı vardır. 2019 yılında PLOS Genetics dergisinde yayımlanan bir araştırmada obeziteyle bağlantılı 250’yi aşkın farklı DNA bölgesi tanımlandı. Beden kitle indeksi düşük 1622 sağlıklı kişinin, ciddi düzeyde obez 1985 kişi ve 10,433 kişilik normal kilolu denetim grubuyla karşılaştırıldığı araştırmada düşük kilolularda obezlikle bağlantılı genlerin daha az sayıda olduğu görüldü. Ancak yalnızca obeziteye yatkınlık kazandıran ya da obeziteden koruyan bir gene tanık olunmadığını da belirten araştırmanın eş yazarlarından Barroso, kilonun yalnızca genlerle belirlenmediğinin ve tüm etmenlerin hep birlikte etkili olduğunun altını çiziyor.
Kısacası kişinin kilo alma, ya da kilosunu koruyabilme eğilimi önceden belirlenmemiş olan ve denetimi tümüyle kişinin elinde olmayan son derece karmaşık bir konu. Öyle ki, insanların kilo almadan istedikleri her şeyi yemelerine olanak tanıyan genetik bir sistemden söz edilemeyeceği gibi, kilo alma eğiliminin yalnızca kişinin öz denetim yoksunluğundan kaynaklandığını söylemek de pek doğru olmaz.
