İç saatimiz uyku- uyanıklık ritmini, metabolizmamızı ve ruh halimizi belirlemesine rağmen her insanda farklı işliyor. Bu “koronotipte” belirleyici olan her şeyden önce genlerdir. Genler bazı insanların erken kalkmalarına diğerlerinin ise gece geç saatlere kadar uyanık kalmalarına neden olurlar. Biyolojik ritim üzerinde cinsiyetlerin de etkisi var. Cambridge Broad Enstitüsü’nden Iyas Daghlas, kronotipin depresyon üzerinde de etkili olduğunu buldu. Aslında daha önceki araştırmalar da sabahları geç kalkan ve geceleri uzun süre uyanık kalanların depresyona daha yatkın olduklarını göstermişti. Fakat bu gece uyanık kalma davranışının depresyonun bir sonucu mu olduğu yoksa depresyonu mu tetiklediği bilinmiyordu.
Son araştırmada 840.000 kadın ve erkeğin, kalıtımı, depresyon riski ve gündüz-gece ritmi incelenmiş. Katılımcılardan bir kısmı taşınabilir uyku takipçisini kullandıkları gibi tüm katılımcılara uyku alışkanlıkları sorulmuş. Gen analizi içinse iç saat üzerinde etkili olan ve biyolojik ritmimizin yüzde 12 ila 42’sini belirleyen 340 gen varyantı değerlendirilmiş. Sonuçlara göre kalıtsal yapıları nedeniyle erken kalkan kişiler, çok ender olarak ağır depresyon geçiriyorlar. Yani kişiler ne kadar erken kalkarsa depresyon riski de o denli azalıyor. Yani depresyon riski her saat başına yüzde 23 oranında düşüyor diyor araştırmacılar. Bu bağlantı toplam uyku süresinden bağımsız olarak ortaya çıkmış. Erken kalkmanın olası koruyucu etkisini araştırmacılar, gün ışığının beyindeki uyarı maddeler üzerindeki etkisi ve sabah güneşiyle sağlanan olumlu ruh haliyle açıklıyorlar. Özellikle de sabah güneşi iç saatimizi, gün saati ile senkronize ediyor. Ayrıca ışık “mutluluk hormonu” olarak bilinen serotoninin salgısını tetikliyor. Serotonin eksikliğinin depresyona neden olduğu da bilinmektedir. Geceleri geç saatlere kadar uyanık kalanlarda depresyonun riskinin daha yüksek olması, bu kişilerin günün ritmine ayak uydurmakta zorlanmalarıyla ilgili olabilir diyor araştırmacılar. Bununla birlikte gece uyanık kalanların depresyon riskini nasıl değiştirebilecekleri bilinmiyor henüz.
Araştırmacılar kronotipe bakmaksızın herkese güne balkonda veya bahçede başlamalarını öneriyorlar. Sabah ışığının olumlu yanlarından faydalanabilmek için işe bisikletle gitmek de önerilenler arasında. Gece uyanık kalanlara ise özellikle de ekranların mavi ışığından sakınmaları önerilmekte. Özellikle cep telefonu, tablet veya bilgisayar, uykuya yatmaya yakın bir zamanda kullanılmamalı. Çünkü bunlar uyku hormonu olan melatoninin yeterli miktarda salgılanmasını önleyerek, uykuya dalmayı zorlaştırmaktadır.
Nilgün Özbaşaran Dede
