Birçok insan, Ay’ın yerçekimine bağlı olarak Dünya’da yarattığı gelgitlerin, insanları ve diğer canlılarının yaşam döngülerini etkilediğini biliyor. Oysa Ay, çekim kuvvetinin dışında ışığıyla da canlı yaşamını etkiliyor.
Şehirde yapay ışık kaynaklarıyla aydınlanan insanlar, Ay ışığının yaşamı ne kadar dramatik olarak değiştirebileceğini fark etmiyor olabilir. Ancak doğada, herhangi bir yapay ışığın uzağında, dolunay ve yeni ay arasındaki farkı anlamak için el feneri olmadan dışarıda yön bulabilmekle elinizle gözünüzü kapatıp yürümeyi kıyaslayabilirsiniz. Arada büyük bir fark var.
Ay ışığının varlığı veya yokluğu, Ay döngüsü boyunca parlaklıktaki öngörülebilir değişikliklerle birlikte üreme, yiyecek toplama, iletişim ve hayvan dünyasının diğer yönlerini şekillendirebiliyor. İskoçya’da Glasgow Üniversitesi’nden ekolog Davide Dominoni’ye göre ışık büyük olasılıkla , gıda kaynakların mevcudiyetinden sonra, davranış ve fizyolojideki en önemli çevresel itici güç.
Araştırmacılar, Ay ışığının hayvanlar üzerindeki etkilerini on yıllardır inceliyor. Ve yeni bağlantılar, günbegün ortaya çıkıyor. Son zamanlarda keşfedilen birkaç örnek, Ay ışığının aslanların av sırasındaki davranışlarını, bok böceğinin yön bulmasını, balıkların büyümesini, toplu göçleri ve hatta kuş avını nasıl etkilediğini ortaya koyuyor.
Yeni aya dikkat
Örneklerden biri Tanzanya’daki Serengeti aslanlarının avlanmaları ile ilgili. Princeton Üniversitesi’nden ekolog Meredith Palmer ve meslektaşları, 225 “kamera tuzağı” ile birkaç yıl boyunca aslanların en sevdikleri av türlerinin dördünü gözetlediler: Afrika antilobu, zebra, ceylan ve bufalo. Gönüllü bir bilim projesi olan Snapshot Serengeti, bu hayvanların binlerce görüntüsünü analiz etti. Palmer ve ekibinin 2017’de Ecology Letters’ta yayımlanan çalışması, bu türlerin Ay döngüsü boyunca değişen risklere farklı şekillerde yanıt verdiğini ortaya koyuyor. Aslan diyetinin üçte birini oluşturan Afrika antilopları (Connochaetes taurinus), Ay döngüsüne en iyi reaksiyonu gösteren hayvanlar. Zira bu hayvanlar, Ay’ın evresine dayanarak plan yapıyorlar. Aslanların besin ağında önemli bir sahip diğer hayvanlar olan ortalama 900 kiloluk bufalolar (Syncerus caffer) ise karanlık evrelerde sürü halinde dolaşarak kendilerini koruyor. Ancak potansiyel avlar, geceler daha aydınlandığında, avlanmak için kendilerini tehlikeye atabiliyorlar. Ova zebraları (Equus quagga) ve Thomson ceylanları (Eudorcas thomsonii) da rutinlerini Ay döngüsüyle birlikte değiştiriyor. Palmer, Ay ışığında ceylanların daha hareketli olduğunu söylüyor.
Gece gezginleri
Ay ışığı, bok böcekleri (Escarabaeus satyrus) için de adeta bir pusula. Öyle ki böceklerin ne kadar iyi yol aldığı Ay’ın evrelerine bağlı. Kıt besin kaynakları olan Güney Afrika’daki otlaklarda, bir gübre parçası, bok böceği sürüsünü çeken bir mıknatıs gibi. Bu böcekler beslenmek için geceleri dışarı çıkıyor, besin kaynağına giderek kendi boyutlarından daha büyük bir top oluşturuyor ve bu topu diğer aç böceklerden uzağa doğru yuvarlıyorlar.
Journal of Experimental Biology’de yayımlanan çalışmaya göre böcekler, Ay ışığının yarattığı ışık saçılımını Ay’ın nerede olduğu sonucuna varmak için kendilerini yönlendirmek için kullanıyorlar.
Ay ışığı, açık okyanustaki yaşamı da etkiliyor. Yeni Zelanda’daki Wellington Üniversitesi’nden deniz ekoloğu Jeff Shima’ya göre, Ay ışığı Yeni Zelanda’nın sığ kayalık resiflerinde yaşayan küçük bir balık olan triplefi (Forsterygion lapillum) larvalarının büyümesini hızlandırıyor, Ay’ın karanlık evrelerinde ise büyüme hızı yavaşlıyor.
Batuhan Sarıcan
