Hepimizin çok iyi bildiği gibi, anılar hızla unutulup giderler. Boston Üniversitesi sinirbilimcilerinden Marc Howard, “Bir terslik olmadığı sürece, insanların daha eskilere uzanan anılarını anımsamaları yakın bir geçmişte yaşadıklarını anımsamalarından çok daha güçtür” diyor. Unutmak rastgele bir olgu değil, beynin aktif süreçlerinden biridir.
Örneğin, beynin anımsamada önemli bir payı olan hipokampus bölgesinde yaşam boyunca yeni hücreler oluşur. Ancak bu hücreler görünürde zaten var olan anıların üzerine yenilerini kaydeder ve böylece eskilerin unutulmasına yol açar.
Toronto Üniversitesi’nden Blake Richards’a göre, belleğin amacı sürekli olarak bilgiyi depolamak değil, gelecekte karar-verme sürecini optimum duruma getirmektir. Her bir anının birbirlerine bağlı bir beyin hücreleri ağında saklandığı düşünülür. Kişinin bir anıyı kafasında yeniden canlandırabilmesi için içeriğinin bir bölümüne ulaşması gerekir. Söz gelimi, son yaş günü kutlamanıza kimlerin katıldığını anımsamak istediğiniz zaman, öncelikle kutlamayı nerede yaptığınızı kafanızda canlandırmaya çalışırsınız.
Yapay zekâ araştırmacıları, sinir ağları ilkelerine dayanan bilgisayar programları geliştirdiler. Bu çalışmaları yürütenler, bir anının başka bir anının anımsanmasında engel oluşturduğunu ve karışıklık yarattığına tanık oldular. Bu, özellikle de aynı içeriğin paylaşılması durumunda geçerli oluyordu. Sonuçta, kişi aynı yerde kutladığı iki yaş günüyle ilgili anılarını birbirine karıştırabilir. Ayrıca, artık işe yaramayan anılar saklandığında, bunların yeni anıların depolanmasını engelleme olasılığı da artar.
Bellekte saklı anıların daha az olması, gelecekle ilgili planlar yapmamıza yardımcı olan önemli örüntüleri fark etmemizi de kolaylaştırabilir. Söz gelimi, yaşadığınız çevrede trafiğin sıkışık olduğu durumları anımsayarak, hangi saatlerde trafiğe çıkmaktan kaçınmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz. Ancak tek tek her yolculuğu anımsamak bunların arasında bir örüntü olduğunu görmemizi engelleyebilir.
Tüm bunlara karşın unutmanın, özellikle de yaşlandıkça, o denli işlevsel olmayan nedenleri de var. Britanya Alzheimer Derneği’nden Aoife Kiely, insan vücudunun bugünkü kadar uzun yaşamak için evrilmediğine dikkat çekiyor.
Kiely, hipokampus bölgesindeki bir miktar yeni hücrenin dışında, kişinin sahip olduğu nöronların hemen hemen tümü yaşamı boyunca yerinde sayar. “Burada kesinlikle bir zamanla yıpranma durumu söz konusudur. Yaşlandıkça bu sinir hücreleri arasındaki bağlantıların birçoğu yitirilir ve beyindeki bağışıklık hücreleri de yoldan çıkıp sağa sola saldırmaya başlayabilir” diyor.
Rita Urgan
