Prof. Şakir Ayık, yurt dışında çalışan hocalarımızla irtibata geçerek ve kısmen destek vererek yaz aylarını ülkemizdeki üniversitelerde geçirmesini sağlamak ve bu şekilde yurt dışındaki donanımlı bilim insanlarımızın katkılarını ülkemize kazandırmak çok önemlidir diyor ve kendi yaptığı çalışmalardan başarılı örnekler veriyor.
YAZI: ŞAKİR AYIK (ayik@tntech.edu)
Emeritus Profesör; Tennessee Tech University Physics Department
Büyük devrimci Mustafa Kemal Atatürk’ün dediği gibi amacımız ülkemizi “Bilim ve Akıl” öncülüğünde “Çağdaş Uygarlık Düzeyine” ulaştırmaktır. Bu amacı gerçekleştirmenin temel yolu öğrencilerimize akla ve bilime dayalı eğitimi vermekle başlar. Sadece günümüzün genç kuşaklarını eğitmek yeterli değildir. Bilim ve teknolojinin çok hızlı gelişmesinden dolayı herkes ömür boyu eğitim alarak kendini yenilemek durumundadır.
Bilim ve teknolojide çağdaş düzeye erişebilmek için eğitim vermek, amaca ulaşmanın sadece gerekli şarttır ama kesinlikle yeterli değildir. Genç kuşaklarımıza araştırmalar yapabilmesi için gerekli donanımı hazırlayıp yeterli desteği vermek gerekmektedir. İkinci aşama yeterli ölçüde gerçekleşirse bilimsel araştırma ürünlerinin teknolojiye dönüşümü mümkün olabilir ve ülkemizin çağdaş uygarlık içinde hak ettiği yeri alabilir.
Bilimde ilerleme ve teknoloji ürünlerinin gelişmesi için üzerinde dikkatle durmamız gereken iki ana konu “Eğitim ve Araştırma” dır.
Çok yetenekliler dönmediler
1960’li yıllardan sonra ülkeler, özellikle temel bilimlerde, eğitim ve araştırmanın önemini çok daha fazla idrak etmeye başladılar. Bu yılların başından itibaren özellikle Avrupa’da Almanya ve Asya’ da Çin Halk Cumhuriyet’i (CHC) olmak üzere yetenekli genç öğrencilerini temel bilimlerde eğitim almak ve araştırmayla tanışmak için Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) gönderdiler.
ABDleri beyin göçünden yararlanacağını bildiği için gelen genç ve yetenekli öğrencileri destekledi. Bu dönemde ülkemizden de genç ve yetenekli öğrenciler TÜBİTAK veya Bakanlık burslarıyla ABD‘ine gittiler. Genç yetenekli öğrencilerin ABD’ne göçü 1980’lere kadar devam etti. Bu ülkelerden ABD’lerine gidenler arasında çok yetenekli olanlar geri dönmediler.
1980’li yıllardan itibaren ÇHC’den ABD’ne yetenekli öğrenci göçü durdu. Bu arada yeterli sayıda öğrenci eğitimi alarak CHC’ne döndü ve eğitime katkı verdiler. Ondan sonraki yıllarda temel eğitimi almış genç bilim insanları AVRUPA’nın çeşitli ülkelerine devlet desteğiyle gelip gittiler ve ÇHC mucizesinin gerçekleşmesine katkı yaptılar. 1970 yılarından sonra Almanya çok başarılı Alman asıllı bilim insanlarını cazip tekliflerle geri çağırdı. Maalesef ülkemizden göçen yetenekli insanlarımızın çoğu geri dönmedi ve beyin göçü halen devam etmektedir.
Temel bilimler çok önemli
Özellikle temel bilimlerin çağdaş düzeye erişebilmesi için eğitim seferberliğinin yapılması gerekiyor. Bu amaca ulaşmak için gerek ABD’nde ve gerekse AVRUPA’da yaşayan yetenekli bilim insanlarımızın katkılarını almak çok önemlidir. Bu katkılar sağlanabilirse beyin göçünü beyin gücüne çevirmek mümkün olabilir.
Özellikle ABD’nde bilim insanları bir yılda dokuz ay kontratla çalışır, yaz ayları araştırma yapmakla geçer. Proje destekli öğretim üyelerinin araştırmalarını kendi üniversitelerinde yapmak zorunluluğu yoktur, araştırma çalışmalarını istedikleri yerde yapabilirler.
Yurt dışında çalışan hocalarımızla irtibata geçerek ve kısmen destek vererek yaz aylarını ülkemizdeki üniversitelerde geçirmesini sağlamak ve bu şekilde yurt dışındaki donanımlı bilim insanlarımızın katkılarını ülkemize kazandırmak çok önemlidir. Bu şekilde hem yetenekli öğrencilerimizin araştırmaya yönelmesi hem ülke içinde ve hem de ülke dışında ortak çalışmalara katılması mümkün olabilir.
Genel fizik öğrenimi çok önemli
Temel bilimler arasında özellikle genel fizik eğitiminin çok önemli olduğu fikrindeyim. Dört yıllık temel fizik eğitimi almış bir öğrenci, klasik fizik yasalarının yanı sıra, matematik öğrenir, bilgisayar öğrenir, kuantum fiziği öğrenir, istatistik biliminin kurallarını öğrenir, termodinamik öğrenir ve deneysel becerilerini geliştirir. Dolayısıyla dört yıllık fizik eğitimi almış bir öğrenci iş dünyasının değişik alanlarında çalışma olanağına sahip olur. İyi yetişmiş fizik öğrencileri, yüksek lisans ve doktora çalışması yapmadan bile, sadece lisans eğitiminde kazandıkları beceriler yardımıyla ileri teknoloji konularında araştırma ve üretim yapan tesislerde çalışabilir.
Çalışma sahaları sadece değişik mühendislik alanlarıyla sınırlı değildir. İstatistik, termodinamik ve çok parçacıklı sistem kurallarını öğrendikleri için, ekonomi ve tıp sahalarında da çalışma imkanlarına sahiptirler.
Basit bir örnek
Burada basit bir örnek olarak karbon monoksit zehirlenmesinden kısaca bahsedebilirim. Canlı organizmaların yaşamlarını devam ettirecek enerjiyi hücrelere kandaki kırmızı yuvarların (alyuvarlar) oksijen taşımasıyla sağlanır. Kırmızı yuvarların ortamına oksijen moleküllerinin yani sıra karbon monoksit molekülleri de bulunursa istatistik mekanik kuramına göre kırmızı yuvarlara oksijen molekülleri yerine korbon monoksit molekülleri bağlanma olasılığı daha yüksektir. Bu da canlı organizmadaki hücrelerin enerjisiz kalmasına yol açar.
Bu örnekte olduğu gibi canlı organizmaların temel davranışlarını mekanik ve istatistik mekanik kurallarıyla anlamak mümkündür. Bu bilim dalı kuramsal mikroskopik biyo- kimya dalının konusudur.
Kendi katkılarım
Uzunca bir girişten sonra, bir örnek olarak, uzun yıllardan beri yaptığım katkılardan kısaca bahsetmek istiyorum. Ankara Üniversitesi Fizik bölümünü 1969 yılında bitirdikten sonra Amerika’da Yale Üniversitesi’nde Nükleer Fizik dalında doktora çalışmamı 1974 yılında tamamladım.
Doktora sonrası çalışmamı Almanya’da Heidelberg Üniversitesi’nde yaptım; Darmstadt’daki GSI Nükleer Fizik Laboratuvarında çalıştım, bir süre Münih Teknik Üniversitesi’nde bulunduktan sonra ABD’ne döndüm. 1997 yılından itibaren her yıl yaz döneminde iki-üç ay ve bazen kış döneminde iki-üç hafta süreyle ODTÜ Fizik bölümünü ziyaret ettim. ODTÜ Nükleer Fizik Grubu ile (Prof. Dr. Ahmet Gökalp ve Prof. Dr. Osman Yılmaz) ile ortak çalışmalar yaptık. Ziyaretlerimle ilgili masrafları kendi proje kaynaklarımdan veya TÜBİTAK kaynaklarından sağladım.
Grubumuz olarak 2003-2019 yılları arasında altı farklı TÜBİTAK araştırma projesi yürüttük. Yedinci TÜBİTAK projesi halen devam etmektedir. Nükleer Fizik grubunda yürütülen ve tamamlanan beş doktora tezine ve yedi yüksek lisans tez çalışmalarında ortak danışmanlık yaptım. Bir doktora ve dört yüksek lisans tez çalışmaları halen devam etmektedir.
ODTÜ Nükleer Fizik grubunda yapılan bu ortak çalışmalardan doktora çalışmalarını bitiren altı öğrencimiz halen ülkemizin değişik üniversitelerinde öğretim üyesi olarak ve bir öğrencimiz araştırma görevlisi olarak çalışmalarına devam etmektedir. Bu öğretim üyelerimiz ve görevleri aşağıdaki listede bilgilerinize sunulmuştur.
Yetişen 6 öğrencimiz
- Dr. Kutsal Bozkurt, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fizik Bölümü Başkanı.
- Dr. Serbülent Yıldırım, Namık Kemal Üniversitesi, Fizik Bölümü Başkanı.
- Dr. Nuray Er, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fizik Bölümü.
- Dr. Bülent Yılmaz, Ankara Üniversitesi, Fizik Bölümü.
- Selen, Saatçi, TÜBİTAK-MAM.
- Betül Danışman, Atatürk Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Biyofizik.
Uluslararası işler
Nükleer Fizik Grubu ile ortaklaşa uluslararası Nükleer Fizik Yaz Okulları organize ettik. Beş yaz okulu 2002, 2004, 2006, 2008, 2010 yıllarında TÜBİTAK’ın katkılarıyla İstanbul’da Feza Gürsey Enstitüsünde organize ettik. Altıncı yaz okulu 2012 yılında İstanbul’da Yıldız Teknik Üniversitesi’nde organize ettik. Bu yaz okullarında ABD, Avrupa ve Japonya’dan gelen hocalar Nükleer Fizikte son gelişmeler üzerinde dersler vermişlerdir. Bazı öğrencilerimiz yaz okullarındaki hocalar ile bağlantılar kurarak Avrupa ve Amerika’da değişik üniversiteleri ve laboratuvarları ziyaret etme firsatını bulmuşlardır. Organize ettiğimiz yaz okulları hakkında detaylı bilgiler aşağıdaki web sayfasında bulunabilir:
http://www.physics.metu.edu.tr/~osman/summer_schoolS
Burada S=1,2,3,4,5,6 alınarak bütün yaz okulları hakkında bilgi edinmek mümkündür. Prof. S. Ayık hakkında detaylı bilgiye “Tennessee Technological University-Physics Department’” web sayfasından ulaşılabilir.
28 makale yayınladık
ODTÜ Fizik Bölümü ile yapılan ortak çalışmalar sonucunda çoğunluğu Physical Review C (Phys. Rev. C) dergisinde ve bazıları European Physical Journal A (EPJ A) dergisinde olmak üzere yirmisekiz makale yayınlamış bulunuyoruz ve iki makale üzerinde çalışmalarımız devam etmektedir. Yaptığımız yayınların listesi aşağıda verilmiştir:
- Ayik, O. Yılmaz, A. Gökalp, and P. Schuck, "Collisional Damping of Nuclear Collective Vibrations in non- Markovian Transport Approach", Phys. Rev. C58, N3 (1998) 1594.
- Yılmaz, A. Gökalp, S. Yıldırım and S. Ayik, “On Collisional Damping of Giant Dipole Resonance" , Phys. Lett. B 472 (2000) 258.
- Yıldırım, A. Gökalp, O. Yılmaz, and S. Ayik, "Collisional Damping of Giant Monopole and Quadrupole Resonances" , Eur. Phys. J. A 10 (2001) 289.
- Ayik, A. Gökalp, O. Yılmaz, K. Bozkurt, “Collisional effects in isovector response function of nuclear matter at finite temperature ", Acta Phys. Pol. B 34 (2003) 4229.
- Ayik, B. Yilmaz, A. Gokalp, O. Yilmaz, and N. Takigawa, " Quantum Statistical Effects on Fusion Dynamics" Phys. Rev. C 71 (2005) 054611.
- Yilmaz, S. Ayik, Y. Abe, A. Gokalp, and O. Yilmaz, "Method for Numerical Simulation of two-term Exponentially Correlated Colored Noise" Phys. Rev. E 73 (2006) 046114.
- Ayik, K. Bozkurt, A. Gokalp , O. Yilmaz, “Isovector Response of Nuclear Matter at Finite Temperature” Acta Phys. Pol. B39 (2008) 1413.
- Ayik, N. Er , O. Yilmaz, A. Gokalp, “Quantal Effects on Spinodal Instabilities in Charge Asymmetric Nuclear Matter” Nucl. Phys. A 812 (2008)
- Ayik, O. Yilmaz, N. Er, A. Gokalp and P. Ring, " Spinodal Instabilities in Nuclear Matter is a Stochastic Relativistic Mean-Field Approach ", Phys. Rev. C 80 (2009) 034613.
- Ayik, O. Yilmaz, F. Acar, B. Danisman, N. Er and A. Gokalp, "Investigations of Instabilities in Nuclear Matter is Stochastic Relativistic Models ", Nucl. Phys. A 859 (2011) 73.
- Yilmaz, S. Ayik and A. Gokalp, "Quantal Description of Instabilities in Nuclear Matter in a Stochastic Relativistic Model " Eur. Phys. J. A 47 (2011) 123.
- Yilmaz, S. Ayik, F. Acar, S. Saatci and A. Gokalp, "Investigations of Spinodal Dynamics in Asymmetric Nuclear Matter within a Stochastic Relativistic Model " ,Eur. Phys. J. A 49 (2013) 33.
- Yilmaz, S. Ayik, D. Lacroix, and O. Yilmaz, " Nucleon Exchange in Heavy-ion Collisions within a Stochastic Mean-Field Approach ", Phys. Rev. C 90 (2014) 024613.
- Yilmaz, S. Ayik, F. Acar, and A. Gokalp , "Growth of Spinodal Instabilities in Nuclear Matter" , Phys. Rev. C 91 (2015) 014605.
- Acar, S. Ayik, O. Yilmaz, and A. Gokalp , "Growth of Spinodal Instabilities in Nuclear Matter II. Asymmetric Matter ", Phys. Rev. C 92 (2015) 034605.
- Ayik, O. Yilmaz, B. Yilmaz, A. S. Umar, A. Gokalp, G. Turan, D. Lacroix, " Quantal Description of Nucleon Exchange in a Stochastic Mean-Field Approach " ,Phys. Rev. C 91 (2015) 054601.
- Ayik, B. Yilmaz and O. Yilmaz, " Multi-Nucleon Exchange in Quasi- Fission Reactions ", Phys. Rev. C 92 (2015) 064615.
- Ayik, O. Yilmaz, B. Yilmaz, and A. S. Umar, "Quantal nucleon diffusion: Central collisions of symmetric nuclei ", Phys. Rev. C 94 (2016) 044624.
- Ayik, B. Yilmaz, O. Yilmaz, and A. S. Umar, " Multinucleon transfer in central collisions of 238U+238U ", Phys. Rev. C 96 (2017) 024611.
- Ayik, B. Yilmaz, O. Yilmaz, and A. S. Umar, " Quantal diffusion description of multinucleon transfer in heavy ion collisions ". Phys. Rev. C 97 (2018) 054618.
- Ayik, B. Yilmaz, O. Yilmaz, and A. S. Umar, " Multinucleon transfer in 58Ni+60Ni and 60Ni+60Ni in stochastic mean-field approach ", Phys. Rev. C 98 (2018) 034604.
- Ayik, B. Yilmaz, O. Yilmaz, and A. S. Umar, " Quantal diffusion approach for multinucleon transfers in Xe+Pb collisions ". Phys. Rev. C 100 (2019) 014609.
- Ayik, O. Yilmaz, B. Yilmaz, and A. S. Umar, " Heavy-isotope production in 136Xe+208Pb collisions at Ecm=514 MeV ". Phys. Rev. C 100 (2019) 044614.
- Ayik , B. Yilmaz , O. Yilmaz, and A. S. Umar, “ Merging of transport theory with the time-dependent Hartree-Fock approach: Multinucleon transfer in U+U collisions”, Phys. Re. C 102, 024619 (2020).
- Ayik , M. Arik , E. C. Karanfil , O. Yilmaz, B. Yilmaz , and A. S. Umar, “Quantal diffusion description of isotope production via the multinucleon transfer mechanism in 48Ca+238U collisions”, Phys. Rev. C 104, 054614 (2021).
- Ayik , M. Arik , O. Yilmaz , B. Yilmaz , and A. S. Umar, “Multinucleon transfer mechanism in 250Cf +232Th collisions using the quantal transport description based on the stochastic mean-field approach”, Phys. Rev. C 107, 014609 (2023).
- Ayik , M. Arik , E. Erbayri , O. Yilmaz , and A. S. Umar, “Multinucleon transfer mechanism in 160Gd+186W collisions in stochastic mean-field theory”, Phys. Rev. C 108, 054605 (2023).
- Arik, S. Ayik , O. Yilmaz , and A. S. Umar, “Description of the multinucleon transfer mechanism for 48Ca+244Pu and 86Kr+198Pt reactions in a quantal transport approach”, Phys. Rev. C 108, 064604 (2023).
- A theoretical study on quasi-fission and fusion-fission processes in heavy-ion collisions, Kayaalp, S. E. Ocal, B. Yaprakli, M. Arik, S. Ayik,
- Yilmaz and A. S. Umar, Eur. Phys. J. A 60 :79 (2024).